VOORBEHOUD
Copyright: Stichting ODIGIA-Instituut Den Haag NL
Voor de Vrienden-Donateurs van de Stichting ODIGIA komt op de nieuwe site een versie van deze pagina's waarop zij de mogelijkheid krijgen tot afdrukken van meer tekst en vergrote afbeeldingen.
HEILIGE
NIKOLAAS, BISSCHOP VAN MYRA,
KERKVORST
EN WONDERDOENER
|
|
|
|
|
01 
02
03
04
klik hier en elders in deze tekst op voor de bijschriften bij de illustraties
INHOUD
DE VERERING VAN DE HEILIGE NIKOLAAS IN MYRA De "nadagen" van de Nikolaas-verering in Myra DE MONDIALE VERERING VAN DE HEILIGE NIKOLAAS Nikolaas' relieken in Bari DE TWEEDE NIKOLAAS, ABT VAN HET SIONKLOOSTER DE VERERING VAN NIKOLAAS IN RUSLAND Voorkomen / Handgebaar / Het Evangelie / Fysionomie Verschijning van de Moeder Gods en Christus / Nikolaas-"portret" NIKOLAAS ALS BESCHERMER VAN EEN SPECIFIEKE STAD Nikolaas van Mojzaisk / Nikolaas van Zaraisk / Nikolaas Velikoretskij LEVEN EN WONDEREN VAN NIKOLAAS OP IKONEN Levenscyclus en wonderen / Moeder Gods Besednaja
| index |
FEESTDAG
Op 6 december vieren alle orthodox
christelijke kerken - van Azië tot Europa en in de diaspora over de hele wereld
- het feest van de grote Kerkvader, Beschermer en Wonderdoener Nikolaas van
Myra. Overal is deze dag voor het volk een der grootste kerkelijke en
huiselijke feesten, kenmerkend voor troost en bescherming.
Maar ook "het Westen" heeft deze
kerkvader geadopteerd als "Goed-heilig man". Die bij ons, vreemd
genoeg, niet uit Turkije (Myra) of Italië (Bari) komt, maar uit Spanje en voor
de Nieuwe Wereld als "Santa Claus" uit de Noordpool.
De goede man had in de 4de eeuw
niet kunnen vermoeden dat hij nog eens de meest vereerde (en
commercieel meest succesvolle) 'uitdeler van goede gaven' zou worden.
Lieve
Heilige Nikolaas - vergeef het ons.
In de Orthodoxe kerk wordt hij met twee
troparia geëerd.
Troparion (1):
"Norm van het geloof, toonbeeld van
zachtmoedigheid,
schittering van deemoed en schat van
onthechting."
Troparion (2):
"Als de regel des geloofs en het voorbeeld
der zachtmoedigheid
heeft de waarheid uwer daden U aan uw
kudde getoond.
Daarom zijt gij door nederigheid
groot,
en door armoede rijk geworden,
Vader en Hogepriester Nikolaas, bid
Christus God, onze zielen te redden."
|
|
|
|
|
05
06
07
08
|
INLEIDING
Over de historische achtergrond van deze
mysterieuze bisschop zijn vele boeken en publicaties geschreven. Is alles waar
over van hem wordt verteld, of is hij deels een Christelijke interpretatie van
oude heidense legenden? En in hoeverre is "Nikolaas" een samenvatting
van twee bisschoppen Nikolaas: die van Myra en die van Pinara ?
Nikolaas, de 4de eeuwse bisschop
van Myra (het huidige Demre, gelegen in Lycië in zuidwest Turkije), werd al
vroeg een van de grote persoonlijkheden van de Vroegchristelijke kerk. Hij is
een heilige uit het Oosten, die door de hele christelijke kerk gelijkelijk
wordt vereerd. Historisch gezien is over Nikolaas van Myra weinig met zekerheid
bekend. Misschien is dit maar goed ook, want Nikolaas is als legendarische heilige
een veel interessantere figuur geworden dan de historische.
|
|
|
Nu behoort de bisschop van Myra tot de
heiligen, die tijdloos en voor alles typologische figuren zijn en die symbool
staan voor de "levende" Christus. Veel grondtrekken van Jezus,
zowel wat betreft de vita als de iconografie, vinden wij bij Nikolaas terug. Nikolaas
is als geen andere heilige een representatie van Christus. De viering van zijn feest, van zijn
goedertierenheid, is boven de Kerk uit gestegen. Als symbool van
"goed-heilig" representeert hij de menslievendheid, die voor de
hele westerse wereld de erfenis is van het Geloof dat hij 1600 jaar geleden
in woord en daad heeft uitgedragen en nog uitdraagt: vanaf een stoomboot tot
"Santa Claus". |
09
|
|
HISTORISCHE GEGEVENS
|
|
|
De oudste schriftelijke overlevering die
verhaalt over de wondere daden van Nikolaas van Myra, stamt uit de tijd van
Justinianus I (527-565). Dus 200 jaar na zijn leven. Hierin wordt verhaald, hoe Nikolaas drie
veldheren behoedde voor een dodelijke berechting. |
10
Dat Nikolaas tijdens de Diocletiaanse
vervolgingen martelaar zou zijn geweest:
dat hij door keizer Constantijn uit de gevangenis
bevrijd zou zijn:
dat hij aan het Concilie van Nicaea
(325) zou hebben deelgenomen en daar Arius
een oorvijg zou hebben gegeven:
Veel legenden zijn maar dubieuze feiten
waarvoor elk bewijs ontbreekt.
Wat blijft, zijn de volgende - redelijk
aanneembare - historische gegevens.
|
|
11
Nikolaas is geboren in Patras (Patara), een
havenstad in West Lycië, volgens de overlevering rond 270 n.Chr. De ouders zouden
zijn overleden tijdens een pestepidemie en hun zoon een vermogen hebben nagelaten.
Nikolaas moet een rol hebben vervuld in de
strijd tussen christenen en heidenen.
|
|
|
|
|
12
13
14
15
Dit mag men concluderen uit de legenden,
waarin herhaaldelijk wordt gesproken over de vernietiging van heiligdommen en
beelden van Leto en haar kinderen Apollo en Artemis, van Baäl en andere heidense
goden. In deze verhalen mag men de strijd geschilderd zien van het christendom
tegen het oude Griekse godendom.
De strijd tussen de christenen en de
heidenen begon in de tweede of derde eeuw en werd in de vierde eeuw beslecht,
wanneer keizer Constantijn de christenen de zegepalm aanreikt. De bijdrage
van Nikolaas kan op het laatst van die geloofsstrijd geplaatst worden.
Zijn naam "Nikolaas", die
"overwinning van het volk" betekent, kan een erenaam zijn die betrekking
heeft op de overwinning door het christelijke volk.
Al vroeg werd 6 december als zijn sterfdag herdacht.
|
|
DE VERERING VAN DE HEILIGE NIKOLAAS IN MYRA
De verering van de heilige Nikolaas is in
Lycië begonnen. Het bewijs hiervoor is het veelvuldig gebruik van de naam
Nikolaas in de vierde en vijfde eeuw in Lycië.
De christenen uit die tijd hadden de
gewoonte hun kinderen naar beroemde martelaren te vernoemen. Bij Nikolaas doet
zich hier een vreemd feit voor, want hij was geen martelaar, die omwille van
zijn geloof het leven had moeten laten.
|
|
|
|
16
17 en 18
19
Wel werd hij - na zijn overlijden als
bisschop van Myra - daar in een martyrion begraven, hetgeen uitzonderlijk genoemd
mag worden. Hoe het ook zij, de inwoners van Lycië gaven hun kinderen graag de
naam Nikolaas.
Vanuit Lycië heeft de verering zich
uitgebreid over het Byzantijnse rijk. Dat verliep aanvankelijk langzaam, maar
later (ongeveer in het midden van de zesde eeuw) als Nikolaas in de hoofdstad Konstantinopel
bekend raakt, verbreidt zijn roem zich snel.
In de wijk "Blachernen" verrees
op de top van een heuvel een Nikolaaskerk, die vanwege zijn fraaie ligging alom
werd geprezen. Helaas ging deze kerk verloren bij de verovering van
Konstantinopel door de Turken in 1453. Vanuit Konstantinopel had de Nikolaas-cultus
zich inmiddels verbreid naar alle gebieden van de Grieks-Byzantijnse Rijkskerk,
naar Palestina, Athos, Italië en via de Balkan naar Rusland.
In de negende eeuw neemt ook rond het graf
van Nikolaas in Myra zijn verering toe, al had Lycië reeds vroeg te lijden
onder de Arabische gebiedsoorlogen. In 808 had Harun al Raschid de stad Myra
veroverd en het heiligdom van Nikolaas met zijn grafplaats verwoest. Maar al
gauw ging de mare, dat een verkeerd graf geschonden was en bloeide de verering
van de 'ongeschonden' Nikolaas als nooit tevoren.
Een tweede Nikolaas.
Ook de literatuur over de heilige neemt in
de negende eeuw een hoge vlucht en de -nu klassieke - legenden over Nikolaas worden
vanaf dan graag aan het papier toevertrouwd. In deze latere eeuwen weet men ook
het verschil niet meer tussen de bisschop uit Myra uit de vierde eeuw en een
andere - inmiddels ook beroemde - Nikolaas, abt van het Sionklooster, die in de
zesde eeuw leefde. (Zie verderop in dit
verhaal.)
De legenden van beide bisschoppen Nikolaas vloeiden
samen. Het resultaat is, dat uit de veelheid aan historie en legenden één Nikolaas
is gevormd.
De roem van "de heilige Nikolaas van
Myra" wordt dan bijna onbeschrijfelijk.
Pelgrims van India tot heel Europa richten
hun schreden naar Myra om enige tijd bij het gebeente van de heilige te verwijlen.
Kosten noch moeite worden gespaard om de heilige te gedenken, ter plaatse en
na terugkeer in eigen land en stad.
In de negende eeuw ontstaat ook het gebruik
de donderdag aan deze heilige te wijden. De apostelen, aan wier gedachtenis tot
dan toe de donderdag gewijd was, moesten hiervoor wijken. Zonder twijfel mag
Nikolaas vanaf dan de populairste
heilige van de Byzantijnse kerk worden genoemd.
Zijn graf in Myra was een van de belangrijkste heiligdommen van het Byzantijnse
christendom geworden.
In de elfde eeuw wordt de politieke situatie
voor het christelijke Lycië onhoudbaar. De Arabieren veroveren Myra in 1034 en
brandschatten de stad. Een paar monniken bleven in de verlaten stad om te waken
over het martyrion van Nikolaas. In 1042 bouwden de Byzantijnse keizer
Constantinos IX Monomachos en zijn echtgenote Zoë het heiligdom weer op, met
gebruikmaking van de oude stenen. Maar de situatie verslechterde en in 1071
hebben de Seldsjoeken Lycië systematisch verwoest, daarbij ook grotendeels
Nikolaas' heiligdom.
De "nadagen" van de Nikolaas-verering in Myra.
Hier wordt de historie van de verering van
Nikolaas gesplitst in:
- een
vervolg van de Orthodoxe Nikolaas-verering in
het Turkse Myra
en
- de
(Roomse) verering vanaf 1087 in het Italiaanse Bari.
(Zie hieronder bij: "
De mondiale verering van de heilige Nikolaas")
|
|
|
20
21
Om de draad niet kwijt te raken gaat deze
beschrijving nu eerst verder met de historie in Myra. Want altijd is de roem
van die stad verbonden gebleven met de relieken van Nikolaas. Legenden
verhalen over vele plaatselijke wonderen.
Zo zou in Myra uit het graf van Nikolaas nog
lang wonderdadige en geneeskrachtige olie gestroomd zijn. (Wat overigens ook beweerd wordt van
Nikolaas' graf in Bari.)
Zoals hierboven al beschreven, bracht de 11de
eeuw voor Myra een grote ommekeer in de verering van Nikolaas. Oost-Byzantium
werd bezet en rond 1071 werd Lycië door de Seldsjoeken verwoest. Pelgrimage
naar het graf van Nikolaas werd bemoeilijkt.
|
|
De kooplieden van het Italiaanse Bari hebben
toen, in 1087, de relieken van Nikolaas "gered".
(Zie volgend hoofdstuk: "De mondiale verering".)
Gelukkig hadden de kooplieden van Bari in de haast enkele
beenderen in het graf achtergelaten. Wat in latere eeuwen verdere verering in
Myra mogelijk maakte.
De stippellijn toont
Nikolaas' ongewilde postmortale zeevaart van Myra naar Bari. Van Oost-orthodox
naar Rooms Katholiek. Van Byzantijnse 'gulle gever' tot kostwinner voor de
Italianen. (Of was het toch zijn redding?)
22
In de dertiende eeuw lag het heiligdom van
Nikolaas in Myra definitief op Turks grondgebied. De kerk van Nikolaas verviel
en het drijfzand van de rivier de Myros bedekte de restanten. Eeuwen van
verminderde pelgrimage naar Myra volgden.
In de 19de eeuw zond Tsaar
Nikolaas I (1825-1855) van Rusland een expeditie naar de grafkerk van zijn
naamheilige en beschermheilige van Rusland. De Russen kochten de grond van de
Turken en bouwden een nieuwe kerk boven het graf van Nikolaas. Ook die kerk
verviel weer, doordat de Turken het behoud tegenwerkten. Ook de Grieks-Turkse
oorlog van 1920-1922 heeft de verering in Myra geen goed gedaan.
Tussen 1962 en 1965 echter werd de kerk door
de Turken gerestaureerd.
De schaarse beenderen, die nog ter plekke werden
bewaard, werden bijgezet in een nieuw graf en er zijn ikonen van Nikolaas bij
gehangen.
Myra is daardoor opgebloeid als pelgrims-
(en toeristen-)oord.
|
|
DE MONDIALE VERERING VAN DE HEILIGE NIKOLAAS
In het Westen was de cultus van de heilige
Nikolaas in het bijzonder gestimuleerd door keizerin Theophano, de Byzantijnse
gemalin van de Duitse keizer Otto II, die al aan het einde van de tiende eeuw
in het Noorden, onder andere in Nijmegen, kerken en kapellen ter ere van
Nikolaas liet bouwen.
|
|
Bij
de herdenking van de duizendste sterfdag van Theophano in 1991 is aan de
Ottoonse kathedraal van Worms in Duitsland de wonderdadige olie uit het graf
van Nikolaas geschonken. In
Worms wordt die olie nu in een reliekhouder, in de vorm van een scheepje, in
de Nikolaas-kapel van de kerk bewaard. |
23
In Rome was er overigens zelfs een paus, die
zich al in de 9de eeuw naar de heilige liet noemen: paus Nikolaas I
(858-867).
Al vanaf de 11de eeuw verspreidde
de verering van Nikolaas zich verder naar de noordelijke gebieden van Europa,
vooral door de activiteiten van de Hanze.
De verering van Nikolaas als beschermer van
de reizenden en in het bijzonder van de zee- (en rivier-)varenden zal daar niet
vreemd aan zijn geweest.
In het noordwesten van Europa kwam de grote
bloei van de Nikolaasverering overigens pas in de late middeleeuwen.
Vooral mag niet vergeten worden, dat de
invloed van het Byzantijns-christelijk rijk zich al in het eerste millennium
uitstrekte tot ver in Zuid-Europa en dat vooral de Grieken zelfs daarvoor al een
verering van Nikolaas kenden.
Toen dan ook in de 11de eeuw de
Oost-Byzantijnse gebieden werden bezet, waardoor ook Myra werd bedreigd, en
vooral toen de Seldsjoeken in 1071 systematisch Lycië verwoestten, kon in de
Europees Grieks-Byzantijnse gebieden de bezorgdheid over de relieken van Nikolaas
niet uitblijven.
Nog in dezelfde eeuw groeide in Italië, zowel
bij de inwoners van Venetië als bij die van Bari, het idee om uit Myra het
gebeente van Nikolaas te halen.
(Commerciële overwegingen zullen hier zeker aan
bijgedragen hebben. Voor bedevaarten en religieus toerisme was toch de Nikolaasverering
uiterst interessant.)
In Bari woonden bovendien vele Griekse
emigranten voor wie Nikolaas de belangrijkste heilige was. De Barinezen waren
sneller dan de Venetianen en op 4
September 1087 keerde hun naar Myra uitgezonden schip terug in de thuishaven,
waar de bevolking samengestroomd was en jubelde over de nieuwe aanwinst.
|
|
|
|
24
25
26
Er werd voor de relieken een nieuwe kerk
gebouwd, die in 1095 werd ingewijd in aanwezigheid van Paus Urbanus II, die in
Myra een concilie bijeen geroepen had.
Dit 'overbrengen' (zoals het in de Nikolaas iconografie eufemistisch wordt genoemd) van
zijn gebeente van het Turkse Myra naar het Italiaans Bari werd de grootste
stimulans voor de verdere verbreiding van zijn verering in West Europa. Ook
omdat hij nu volledig in de R.K. kerk geïncorporeerd was. Dit opende de weg
naar popularisering in het West-Christendom, waar hij beschermer werd van de
zeevaart, onze "Goed Heilig man", "Sinterklaas" en
uiteindelijk "Santa Claus".
Voor Bari breekt in de 12de eeuw een
periode van economische bloei aan, want de verering van het gebeente van
Nikolaas legde de stad inderdaad geen windeieren. Pelgrims kwamen in groten
getale. De Stad en de Roomse Kerk vaarden er wel bij.
Zo lieten twee Servische vorsten en
Nikolaas-vereerders, Stephan Nemanja (eind 12de eeuw) en Stephan III Decanski
(begin 14de eeuw), enkele belangrijke ikonen van Nikolaas naar het heiligdom in
Bari brengen, die er nog steeds hangen.
Stephan III zou namelijk op voorspraak van
Nikolaas genezen zijn van een ernstige oogziekte. (Nu een bekend tafereel op
Slavische ikonen.)
Op 5 december 2008 werd St Nikolaas weer Orthodox in Bari.
Dat was een verrassing op 5 december 2008! De Russisch Orthodoxe Kerk krijgt een cadeau van Italië. Overigens wel een koekje van eigen (Russisch) deeg.
De van oorsprong Russisch orthodoxe kerk met 'gasthuis', die tsaar Nikolaas in 1913 in Bari liet bouwen voor de Russisch orthodoxe pelgrims en in 1917 door de Italianen werd genaast, wordt na negentig jaar teruggegeven. Dat zal op 6 december - de geboortedag van de belangrijkste heilige voor Rusland - daar een feest geven!
Reken maar, dat er lang onderhandeld is. Al sinds de val van de Sovjet Unie. De stroom van (welgestelde) Russische (orthodoxe) toeristen nam ook toe naar 'hun' Nikolaas in Bari. Maart dit jaar kreeg hij zelfs bezoek van vader Poetin. Inmiddels verdwijnt, onder paus Benedictus XVI, de kou meer uit de oecumenische lucht en kon het Vaticaan eindelijk instemmen met een teruggave.
Dan overlijdt, nota bene op dezelfde dag, de Russische patriarch en is te hopen dat een nieuwe patriarch het goed met Benedictus kan vinden. Een 'hereniging' van de - sinds het schisma in 1054 gescheiden - christelijke kerken zal er wel niet inzitten. Maar een historisch objectiever uitleg van het begrip 'Moederkerk' c.q. 'Moederkerken' zou al een groot winstpunt zijn.
Voorlopig gaan, ook in Bari na de verering van de relieken, de gelovigen nog hun eigen gescheiden wegen. De westerlingen naar hun Roomse kerk en de 'Russen' naar hun Orthodoxe kerk.
En iedereen is tevreden. Dankzij Nikolaas.
|
|
DE TWEEDE NIKOLAAS, ABT VAN HET SIONKLOOSTER
|
|
Om alle aan 'onze' Nikolaas toegedichte
wonderen te begrijpen - die deels in latere eeuwen plaats gevonden moeten
hebben - moet men het bestaan kennen
van een tweede Nikolaas. De bisschop van Pinara - evenals Patara en
Myra gelegen in Zuid-Lycië. Ten tijde van zijn leven is hij minstens zo vereerd
geweest als de eerste - en nu meest gekende - Nikolaas, 'onze' bisschop uit Myra. |
27
Er is een biografie van deze tweede bisschop
Nikolaas bewaard gebleven. Het geschrift is getiteld: "Heilige Nikolaas, leven en werken van onze heilige vader
Nikolaas, abt van het Sionklooster en bisschop van de stad Pinara".
Het betreft hier een levensbeschrijving die
tegen het eind van de zesde eeuw geschreven kan zijn door een monnik, die deze
Nikolaas mogelijk nog heeft gekend.
Daarbij mag niet worden uitgesloten dat, in
de 6de eeuw, de legenden rond de eerste Nikolaas uit de 4de
eeuw al zo bekend waren, dat de monnik die de verheerlijkende beschrijving van
de tweede Nikolaas schreef, daardoor flink beïnvloed was.
Dus blijft de vraag: aan wie komt
'oorspronkelijk' de eer van welke wonderen toe?
|
|
28
29
30
31
32
Al bij de geboorte van deze Nikolaas werd
duidelijk, dat hij een bijzonder kind was. Direct na de geboorte bleef de baby
twee uur rechtop staan, wat aan zijn oom de woorden ontlokte: "Hij is uit
de wil van God geboren en hij zal God vanaf deze plaats prijzen". Nikolaas
weigerde bovendien op vrijdag de moederborst, om het vastengebod niet te
verbreken.
Zijn ouders Epiphanios en Nonna (of Johanna)
vertrouwden het kind aan zijn oom en peetvader toe, die voor het onderricht zou
zorgen. Deze, tevens abt van een klooster, verkoos hiervoor de monnik Conon.
Nikolaas, nog kind, maar reeds voorbestemd voor het geestelijk ambt, werd kort
daarop tot diaken gewijd door de bisschop van Myra, eveneens Nikolaas
geheten. Toen Nikolaas 19 jaar oud was werd hij tot priester gewijd en
vervolgens tot abt van het nieuwe Sionklooster in Lycië.
Al tijdens zijn leven omstraalde een aura
van heiligheid Nikolaas. Zieken werden bij hem gebracht en hij genas
hen. Gebrekkigen gingen geheeld heen. Nikolaas liet drooggevallen bronnen
opnieuw vloeien en maakte giftig water weer zuiver.
De biografie vermeldt tientallen van deze
wonderbaarlijke voorvallen.
|
|
Indrukwekkend is de schildering van de verdrijving
van een boze demon uit een boom. Nikolaas hakt de boom om en daarmee is Lycië
symbolisch bevrijd van het heidendom. Deze episode past bij de historische
feiten van die dagen. Keizer Justinianus liet overal in Klein-Azië heilige
bomen vellen om de laatste heidense cultussen, zoals de Baäl verering, uit te
bannen. |
33
Abt Nikolaas trok twee maal tijdens zijn
leven ter bedevaart naar Jeruzalem om de heilige plaatsen te bezoeken. Tijdens
een van deze tochten stak op zee een hevig noodweer op, dat de heilige er toe
bracht Gods hulp af te smeken om de zeevarenden te redden. En inderdaad
greep God op voorspraak van de heilige in. Dit zou Nikolaas later bij de
zeelieden zeer geliefd maken.
|
|
|
|
34
35
36
In de jaren 541/542 werd het Byzantijnse
rijk geconfronteerd met een van de ernstigste pestepidemieën uit de Middeleeuwen.
Gedurende deze jaren en de jaren van hongersnood die volgden, zette de
heilige zich in voor de behoeftige bevolking en voorzag de armen en zieken van
wijn, geld, graan en vlees.
Omstreeks 550 werd deze Nikolaas benoemd tot
bisschop van Pinara, ongeveer 100 kilometer ten westen van Myra. Het zou een
ongelukkige periode worden. Drie jaar na zijn installatie wilde hij voor de
Moeder Gods een kerk bouwen. Clerus en bevolking stelden zich echter te weer,
maar Nikolaas volhardde en betaalde de kerk uit eigen vermogen. Teleurgesteld
trok hij zich kort daarna terug in het Sionklooster te Myra, waar hij de rest
van zijn leven wijdde aan de verzorging van zieken.
Op 10 december 564 stierf deze heilige man. Wellicht
dus al bij de beschrijving van zijn leven en zeker vanaf de negende eeuw, worden
vita en wonderen van deze tweede, zestiende eeuwse Nikolaas, bisschop van
Pinara, dus vermengd met die van de eerste, vierde eeuwse Nikolaas, de bisschop
uit Myra.
Want hierboven zijn al elf momenten uit zijn
leven en wonderen beschreven die nu ook toegedicht worden aan 'onze' (eerste)
Nikolaas van Myra. Over het aantal wonderen dat inmiddels aan de
(samengevoegde) Nikolaas wordt toegewezen, verschillen de hagiografen van
mening. Dat gaat van tientallen tot honderden. Want ook post-mortaal was en is
hij nog - vooral in de Oost-Christelijke
gebieden - een grote troost en Wonderdoener.
Aan het eind van deze beschrijving worden
een aantal van de belangrijkste - ook op ikonen uitgebeelde - (legendarische)
momenten uit zijn leven en wonderen genoemd. Ook die lijst kan nog worden
uitgebreid naarmate men meer ikonen ziet.
|
|
DE VERERING VAN NIKOLAAS IN RUSLAND
|
|
De verering van Nikolaas is, vooral bij het
volk in Rusland, wijd verbreid. Hij is de grote helper in alle noden,
verdedigt tegen onrecht - ook door hen, die met macht bekleedt zijn, geneest
op wonderbaarlijke wijze, drijft de duivel uit, helpt materieel, redt
schipbreukelingen en drenkelingen (ook figuurlijk) en overwint de dood.
Hij wordt in Rusland beschouwd als de
"dertiende apostel". Hij is de
beschermheilige van het land, van het gezin, het huis en meer specifiek van de
man als het hoofd van het gezin en van de staat. Tsaren en bedelaars,
bisschoppen en leken, kerken en dorpen zijn naar hem vernoemd.
Een Russisch volksgezegde verwoordt het respect:
Als God zou sterven, maken wij Nikolaas
tot God". Men moet de Russen kennen om de oprechte onschuld van deze
devote overtuiging te kunnen respecteren.
37
Tot op de huidige dag bestaat in Rusland een
onwrikbaar geloof in de almacht van Nikolaas als Wonderdoener. Toen tijdens de
Revolutie van 1917 atheïstische propagandisten overal verklaarden, dat er geen
God bestond, kregen zij dan ook ten antwoord: "En wat dan nog, er is toch nog steeds Nikola".
In Rusland weet men zich de Heilige Nikolaas
zo nabij, dat hij er ook Nikolaas de Barmhartige (Nikola Milostivij) en heel familiair Grootvadertje Nikola de Hulpvaardige
(Batoesjka Nikola Ygodnik) wordt
genoemd.
De (arme) gelovige voelt zich zo vertrouwd
met Nikolaas, dat hij hem aanroept in al zijn dagelijkse beslommeringen, bij
ziekte en honger en bij belangrijke momenten in het leven, zoals het huwelijk
en zelfs in barensnood.
|
|
Een beschermende ikoon van Nikolaas mag dan ook
in geen huis in Rusland (van gelovigen en ook 'ongelovigen') ontbreken. Nikolaas is zowel de beschermer van het huis als van
de bewoners
Meestal apart tegenover de deur, of in de
"Rode Hoek" vol ikonen, hangt de ikoon van Nikolaas zo, dat hij ieder
die binnentreedt als eerste ziet. Hij wordt als eerste begroet, nog voor de
bewoners. En met zijn strenge
rechtvaardigheid houdt hij ook
kwaadwillenden buiten de deur.
Een goed gebruik, dat nu ook in het 'Westen'
door vele ikonenvrienden wordt overgenomen. Want waar vertrouwen leeft, bestaat
meer vrede.
38 De vaak aandoenlijke en bijna sprookjesachtige
vertellingen over de heilige zijn door velen bijeengebracht: o.a. door A.
Remizov in zijn boek "Nikola de Barmhartige". Een bekend verhaal gaat over een dorp waar
brand uitbrak. Men haalde de grote Nikolaas-ikoon uit de kerk en ging in
processie zingend, biddend en Nikolaas om redding smekend rond het vuur. Toen
dat niet uitging werden de gelovigen boos en gooiden de ikoon in het vuur …….
dat toen - vanzelfsprekend - meteen doofde. Die licht geblakerde ikoon wordt in
het door Nikolaas geredde dorp nog steeds vereerd. Een andere bekende legende is die van het
beeld van Nikolaas dat de stad Mojzaisk redde, zoals verderop in deze
typebeschrijving kan worden gelezen. Het is opvallend, dat in de volkse
opvatting elke Nikolaas-ikoon wonderen kan en moet verrichten. En wanneer Nikolaas dan eens een verzoek
niet inwilligt, wordt hij gestraft, zoals vroeger met de voor-christelijke
goden gebeurde: de ikoon wordt gegeseld of simpelweg omgekeerd en met de
voorzijde naar de muur gezet.
39 Het is niet verwonderlijk, dat die diepe
verering - het grote vertrouwen dat in Nikolaas wordt gesteld - zijn weerslag
heeft gevonden in ontelbare ikonen: van simpele "plaatjes" tot vele
meesterwerken, getuigend van oprecht geloven en daardoor gevoede artistieke
inspiratie.
ICONOGRAFIE Voorkomen Nikolaas wordt meestal afgebeeld in de
houding van de Albeheerser: 40 in portret
41
frontaal ten halve lijve
42
staand ten voeten uit
Hij is gekleed in het pontificaal ornaat.
Over het sticharion (onderkleed) draagt hij een rijk geborduurd phelonion
(kazuifel) en om de hals ligt het omophorion (de wit wollen bisschopsstola,
versierd met drie kruisen).
Zijn kraag staat langs de zijkanten van de
hals omhoog en laat aan de voorkant een stukje van de hals vrij, zoals in de
Byzantijnse kledingvoorschriften het geval was.
Nikolaas draagt meestal geen mitra (mijter).
Alleen op Zuid-Russische ikonen wordt hij vaak met een mitra afgebeeld. In alle
gevallen is het dan een ronde, orthodoxe, mitra en geen Roomse mijter met
gespleten punt. (Zo ja, dan kan alleen al daaraan de ikoon herkend worden als
afkomstig uit de 'verroomste' geünieerde orthodoxe Kerk.)
Handgebaar
|
|
|
|
|
|
44
45
46
47
48
Nikolaas houdt de rechterhand geheven in het
zegenteken: de vingers gebogen en gekruist in het naamteken IC XC - Jezus Christus.
De keuze van de vingerstand is afhankelijk van het gebied, de periode van
ontstaan van de ikoon en van de geloofsgroep:
afwijkend bijvoorbeeld bij de "oud-gelovigen" .
Als oorsprong van het hand- en vingergebaar
wordt wel het spreekgebaar gezien, waarmee de oratoren in antieke tijden hun
toehoorders tot stilte en aandacht geboden. Hand opheffen was vragen om stilte
in de arena. Twee vingers gespreid in een V en de duim met 2 vingers samen was:
"Ik spreek!" Meestal zijn dus wijsvinger en middelvinger gestrekt,
terwijl duim en de drie vingers naar binnen zijn gebogen.
In de christelijke iconografie werd hier een
nieuwe betekenis aan toegevoegd, namelijk die van het Christogram. De
gestrekte vingers werden gekruist tot de Griekse letter Chi (X) en de drie
overige vingers gevormd als Griekse Rho (P):
samen de beginletters van de naam Christus
of "XP-ICTOC".
Wanneer nu de pink wordt gestrekt, vormen de
vingers de letters I (pink), C (duim en ringvinger), X (wijs- en middelvinger)
= ICXC = IesuS ChristuS
In de Orthodoxie fungeren twee vingers ook als
symbool voor de twee naturen van Christus, de Goddelijke en de menselijke natuur,
verenigd in een persoon.
De drie overige vingers symboliseren dan de Drie-eenheid
van de drie Goddelijke Personen, de Vader, de Zoon en de Geest. Gestrekt of
gebogen samenvoegen van twee en drie vingers komt op ikonen ook weer op verschillende
wijze voor.
Het Evangelie
|
|
|
|
|
49
50
51
52
In de linkerhand draagt Nikolaas het Woord,
het Evangelie, soms gesloten, soms geopend. De getoonde tekst heeft meestal
betrekking op Christus als Leraar en Herder van het volk en verwijst daarmee
naar de functie van Nikolaas als bisschop, de herder der gelovigen.
Op Russische ikonen staat vaak een parafrase
van de Bijbeltekst uit Marcus 3,7-8:
"Die een talrijke menigte uit heel
Judea om zich verzamelde."
Duidelijk een verwijzing naar de opdracht
van de bisschop Nikolaas om het Woord te verspreiden zoals Jezus dat deed.
Op Griekse ikonen luidt de tekst doorgaans:
"De Heer sprak: laat zo uw licht
schijnen voor de mensen." (Matt. 5,16)
Fysionomie
|
|
|
|
|
53
54
55
56
Voor alle gelovigen (en voor ieder, die
enige kennis heeft van de orthodoxe iconografie) is Nikolaas direct herkenbaar
aan zijn nobel gelaat. Hij heeft een hoog voorhoofd, waarin enkele
wijsheidsrimpels. Vooral de Byzantijnse bisschopsportretten van Nikolaas tonen
een streng en ascetisch gelaat waar de twee wijsheidsplooien prominent aanwezig
zijn op het hoge voorhoofd.
Zijn jukbeenderen zijn zacht, de wenkbrauwen
scherp, de ogen iets naar elkaar toe geplaatst. Op de Russische ikonen is de
gezichtsuitdrukking gevarieerder, soms bedachtzaam of diepzinnig, dan weer
deemoedig, maar altijd zeer menselijk.
Het korte, licht krullende haar valt in het
midden van de kruin iets naar voren en aan de zijkanten tot aan en iets achter
de oren. Hij draagt een korte krullende baard, die zich in het midden meestal splitst
in twee krullen.
Verschijning van de Moeder Gods en Christus
|
|
|
|
57
Ter hoogte van Nikolaas' schouders of meer
naar de hoeken van de ikoon verschijnen de Moeder Gods en Christus; op wolken
of in een medaillon of omgeven door een stralenkrans, waarmee de hemelse sferen
zijn gesymboliseerd.
Zij overhandigen Nikolaas de tekenen van
zijn waardigheid: Christus reikt hem het Evangelie aan en de Moeder Gods het
omophorion, de bisschopsstola.
In verscheidene Nikolaas-legenden wordt
verhaald, hoe en waarom de Moeder Gods en Christus hem aldus hebben geëerd.
De meest geaccepteerde uitleg houdt verband
met het Oecumenisch Concilie van Nicaea in 325. Toen dit bijeenkwam bestond er bij
de jonge kerk grote verdeeldheid, vooral veroorzaakt door de leer van Arius,
een priester uit Alexandrië die leerde dat Christus een schepsel was van zijn
Vader en niet (al) in eeuwigheid bestaan had.
Daaruit ontstond op het Concilie van Nicaea de
beroemde discussie over de i.
De jonge kerk formuleerde in een dogma het
bestaan van de Drie-eenheid waarin Christus als Zoon in wezen gelijk was aan de
Vader ("homo-ousios")
De ketterse leer van Arius ging er van uit
dat dit niet kon omdat Christus slechts gelijkend was op de Vader die hem
geschapen had ("homo-iousios").
De concilievaders verwierpen de leer van
Arius en stelden op 19 juni 325 daar de geloofsbelijdenis van Nicea tegenover.
"Wij
geloven in God, de almachtige Vader …….en in de heer Jezus Christus, de Zoon
van God ……God uit God, Licht uit Licht, ware God uit God voortgebracht, niet
geschapen, in wezen gelijk aan de Vader".
Arius werd uit de gemeenschap van de
gelovigen verstoten en door Keizer Constantijn
de Grote in de ban gedaan.
Maar Arius' stelling bleef levend in de
overtuiging van de 'Arianen', die in de decennia daarna zoveel macht kregen in
het rijk en aan het hof dat Constantijn zich aan het eind van zijn leven
ariaans liet dopen!
Bij het Concilie van Constantinopel in 381
werd de geloofsbelijdenis aangescherpt en verrijkt met de Heilige Geest. Dit
was de tweede afwijzing van de opvattingen van de Arianen. (bron: 'Het grote concilieboek' - A.Henze / uitg. Helmond )
Volgens de legende had Nikolaas zich tijdens
het Concilie van Nicaea zo boos gemaakt op Arius, dat hij hem een oorvijg
toediende. Dat kon de Byzantijnse keizer Constantijn, die de kerkvergadering
bijeen geroepen had, natuurlijk niet laten passeren en hij zag zich genoodzaakt
Nikolaas uit zijn bisschoppelijke functie te ontheffen en hem zelfs gevangen
te zetten.
|
|
58
Op wonderbaarlijke wijze werd Nikolaas
echter uit de gevangenis bevrijd en kort daarop ontving hij van Christus zelf
en van de Moeder Gods de bisschoppelijke
insignia terug, het Evangelieboek en het omophorion.
Dit als teken, dat alles was vergeven. (Maar ook als Goddelijk bewijs dat hij
gelijk had en Arius ketters was.)
Elders heet het, dat de geestelijke leider
van het Concilie, bisschop Ossius van Cordoba, het gedrag van Nikolaas een
bisschop onwaardig vond en daarom diens omophorion terugvorderde.
Die nacht droomde Ossius, dat Christus het
Evangelieboek vasthield en de Moeder Gods het omophorion, terwijl zij het
eerherstel van Nikolaas aankondigden.
En zo geschiedde. De volgende dag werd Arius
voorgoed als ketter veroordeeld en herkreeg Nikolaas zijn bisschoppelijke waardigheid
en de bijbehorende insignia.
Nikolaas-"portret"
|
|
|
|
|
59
60
61
62
De ikoon met het "portret" van
Nikolaas, waarop slechts zijn hoofd en een deel van de schouders zijn
afgebeeld, is zeldzaam en komt na de zestiende eeuw nauwelijks meer voor. Latere
portret-ikonen van Nikolaas gaan in stijl bijna altijd terug op ikonen van vóór
de zestiende eeuw en zijn dan meer traditioneel dan origineel.
Mogelijk ligt de reden tot deze beperking in
het feit, dat de iconografie van het portret in feite gereserveerd was voor
Christus, in enkele varianten van de ikoon van het Heilig Mandylion, de
"niet door mensenhanden gemaakte" beeltenis van Christus, en van de
ikoon van "Christus, het vermanende oog". (In het Nederlands vertaald met "strenge oog".
Met welke vertaling de vaderlijke liefde
verloochend wordt. RR.)
|
|
|
63
64
en uitzondering daarop, en wellicht de
logische oorsprong van het Nikolaas- portret, is de Portret-Deësis. In de
Deësis staat Jezus Christus centraal en wordt hij geflankeerd door de Moeder
Gods en Johannes de Voorloper, als voorsprekers voor de gelovigen bij Christus.
Wanneer Christus dan in portret wordt weergegeven, is het logisch dat ook de
Moeder Gods en Johannes in portret worden afgebeeld.
|
|
In de diepe verering die Nikolaas ging
genieten ontstond een Portret-Deësis waarbij Johannes vervangen werd door
Nikolaas (die inderdaad nog meer 'Voorspreker voor de gelovigen' was/werd dan
Johannes). Daartoe moest dus ook van Nikolaas een portret-ikoon worden
toegestaan.
Er bestaat een legende over de geloofsstrijd
die ontstond over dat Nikolaas-portret. (En ten gunste van Nikolaas werd
beslecht.) Op een vita-ikoon van Nikolaas wordt deze legende soms afgebeeld.
Zoals hiernaast. De legende verhaalt over de
bisschop Athanasius die de ikoon niet wilde vereren. Maar als later Athanasius
dreigt te verdrinken, verschijnt Nikolaas om hem te redden en te vergeven.
65
Nikolaas-portret
ons aankijkend
Wanneer Nikolaas in de Deësis wordt
afgebeeld, is het logisch dat hij zich (tenminste met de blik) opzij tot
Christus wendt. Maar op de meeste, ja bijna alle Nikolaas portretikonen, is
zijn gezicht frontaal afgebeeld en kijkt hij ons recht aan. Dit kan dus een
bewijs zijn dat - vanuit de portret-afbeelding (op 3 aparte ikonen) in de
Deësis, - ook Nikolaas geëvolueerd is tot de uitzonderlijke status van
heiligheid en bekendheid die ook alleen met portret weergegeven kan worden.
Maar die portretten blijven zeldzaam.
|
|
NIKOLAAS ALS BESCHERMER VAN EEN SPECIFIEKE STAD
Op Russisch grondgebied zijn van Nikolaas
verschillende nieuwe ikonentypen ontstaan, die voortkomen uit (een legende
over) een bijzondere bescherming die hij aan een stad zou hebben gegeven. Hier
worden er vier genoemd.
Nikolaas van Mojzaisk
|
|
|
|
66
67
68
Op die ikonen wordt Nikolaas staande, dus
ten voeten uit, afgebeeld. Hij is gekleed in het bisschoppelijk gewaad. In de
hooggeheven rechterhand houdt hij een kromzwaard en in de linker draagt hij een
miniatuur van een ommuurd kerkje of stadje, een Kreml.
Die iconografie berust op een legende waarin
Nikolaas de inwoners van de stad Mojzaisk te hulp kwam, toen dezen in 1380 zijn
bescherming afsmeekten tegen de belegering door de Tataren.
Het volk trok in wanhoop naar de kerk om te
bidden voor het beeld van Nikolaas.
Volgens de legende stapte Nikolaas van zijn
sokkel, nam een zwaard en verhief zich hoog in de lucht boven de wallen van de
bedreigde stad om de aanvallers te verdrijven. Dit voor de Tataren angstaanjagende
wonder zaaide zo'n paniek onder de belegeraars, dat zij in grote verwarring
wegvluchtten.
Sindsdien geldt Nikolaas in Rusland ook als
de beschermer tegen het oorlogsgevaar.
De zojuist geschreven woorden "stapte
van zijn sokkel" in plaats van de verwachte zinsnede "de ikoon verhief
zich " zijn geen vergissing. Uit kronieken is namelijk bekend, dat er al
in
Op ikonen van Nikolaas van Mojzaisk staat
hij dan ook meestal afgebeeld tussen twee pilaren of zuilen en met een
baldakijn boven zijn hoofd.
|
|
Maar bekend zijn ook de "kastjes"
met een in hout gesneden beeldje van Nikolaas van Mojzaisk - met kromzwaard en
miniatuurkerkje - tussen twee pilaartjes.
Een kleine kopie dus van het beeld dat in
Mojzaisk moet hebben gestaan.
Onze kleine vriend hiernaast heeft enkele
jaren het tijdelijk kantoor van Odigia bewaakt.
Maar als we heel eerlijk zijn, dan waren wij
het meer die hem koesterden.
Hij is zijn voetjes kwijt en zijn handjes
die geen zwaard en maquette van de stad Mojzaisk droegen.
Maar hij was de meest 'aan biddelijke' meest
tedere gast bij Odigia. Gelukkig waren wij niet de enige bewonderaars. Hij
heeft een heel goed 'thuis' gevonden en zal daar ongetwijfeld een net zo geliefd
huisgenoot zijn als hij bij ons was.
69
|
|
Het meest bekend in Nederland is wellicht
het zestiende eeuws beeldje van Nikolaas van Mojzaisk, uit de vroegere
"De Wijenburgh collecties", die zich nog in zijn eigen oude kiot -
ikonenkastje - bevindt.
Afb 64 / Boek "IKON- Wijenburgh" (Edities: Geloof in
Kunst / Inspired Art / Kunst, Geist und Glaube / Arte Ispirate)
70
Driedimensionale afbeeldingen van heiligen zijn
overigens uiterst zeldzaam.
Ook nog lang na de eerste eeuwen van het christendom
werden "gesneden beelden" vermeden. Niet zozeer omwille van het
aloude Joodse gebod, maar van uit de overtuiging, dat heiligen niet mogen
worden afgebeeld naar hun menselijke c.q. tastbare gedaante, maar alleen naar
hun spirituele wezen.
Het altijd aanwezige dilemma van de
ikonenkunst. Zelfs bij deze beeldjes is de derde dimensie - de diepte - dan ook
wat 'afgeplat'.
Het uitbeelden van Nikolaas in de vorm van
een driedimensionaal beeld heeft zich naar alle waarschijnlijkheid ontwikkeld
uit de functie van Nikolaas als poortwachter.
In de vroege tijd van Rusland waren de
marktplaatsen afgesloten met een palissade. Naast of ter weerszijden van de
ingangspoort stond als poortwachter een beeld van een beschermende Godheid. Soms
op een paal, soms in een nis. In Noord Rusland waren dat aanvankelijk de
'heidense' beschermers Perun en Frija.
Als poortwachter heeft een houten beeld van
Nikolaas ook eeuwenlang naast een naar hem genoemde poort van het Kremlin
gestaan. Aldus heeft de heilige het hart van Rusland bewaard. Alle vorsten en
Tsaren van Rusland rekenden het tot een plicht de Grote Heilige eer te bewijzen
bij het betreden van het Kremlin door deze poort. Toen keizer Napoleon zich in
1812 genoodzaakt zag Moskou te verlaten, liet hij de Nikolaaspoort opblazen. De
poorttoren viel in puin maar het beeld van Nikolaas bleef ongedeerd.
|
|
Vooral in het Noordwesten van Rusland kende
men al in de middeleeuwen dit gebruik, dat weer overgenomen kan zijn van de
Rolandbeelden die nog tot op heden in o.a. Bremen te bezichtigen zijn.
Die Rolandbeelden hadden een functie als (poort)wachters
die erop toezagen wie de stad betrad en er in rond liep.
Bremen was - evenals de stad Novgorod - een
van de grote Hanzesteden, die in geheel Europa en West-Rusland intensieve
handelsbetrekkingen onderhielden.
71
72
73
|
|
Met de opkomst van het christendom in
Rusland werden Perun en Frija vervangen door Nikolaas en Paraskeve. Daarom was ook zij 'gekend' en nog lange
tijd uitgebeeld als een 3-dimensionale ikoon. Paraskeve
is nog steeds de beschermster van de kooplieden, de middelaars en de
dieven. Drie beroepen die zich op marktdag manifesteerden. |
|
Verschillende van deze beelden bevinden zich
nu in Russische musea. Niet alleen van Nikolaas, maar ook van Paraskeve, Joris
en andere heiligen. Of dat allemaal poortwachters waren valt te betwijfelen.
Ook hier zal het iconografische voorbeeld meer algemene navolging hebben
gevonden. Maar Nikolaas van Mojzaisk - manshoog of in een kleine kiot - blijft de meest bekende driedimensionale
ikoon.
Nikolaas van Zaraisk
|
|
|
|
74
75
76
Ook op de ikoon van Nikolaas van Zaraisk is hij
staande weergegeven.
Hij houdt de armen geheven. Daarbij maakt de
rechterhand een zegensgebaar.
In de - meestal verhulde - linkerhand houdt
hij een groot gesloten Evangelieboek. Zijn bisschopsmantel spreidt zich rond
zijn lichaam als een mandorla.
Kenmerkend is het tasje ( het epigonation;
letterlijk: "op de knie"), dat tussen de
rechterheup en knie werd gedragen.
De ikoon van Nikolaas van Zaraisk is een
lokale ikoon, dat wil zeggen een
geografisch bepaalde afbeelding, berustend
op een plaatselijke wonderbaarlijke gebeurtenis. Volgens de legende zou in 1235
de Russische "oerikoon" op bovennatuurlijke wijze vanuit de Krim naar
het Oka-gebied bij de stad Rjazan zijn meegebracht. Vooral in het stadje
Zaraisk werd de ikoon vereerd en verrichtte zij vele wonderen.
Nikolaas Velikoretskij
|
|
Een volgend type is de Nikolaas
Velikoretskij -
"van de Grote Rivier".
De ikoon is opgebouwd uit negen even grote
vakken, waarvan het middelste - met de beeltenis van Nikolaas - enigszins
verdiept is. Rondom dit midden zijn acht scènes uit het leven van Nikolaas afgebeeld.
Volgens de legende werd de ikoon gevonden
aan de oever van de rivier de Vjatka, en verrichtte zij vele wonderen en
genezingen.
In 1551 werd zij op last van Tsaar Iwan de
Verschrikkelijke naar Moskou gehaald.
** Afb 32 / Boek "IKON-
Wijenburgh
Verspreid
door deze hele beschrijving van de Nikolaas ikonen zijn enkele details van deze
ikoon al uw oog gepasseerd.
77
|
|
LEVEN EN WONDEREN VAN NIKOLAAS OP IKONEN
Van kinds af aan tot postmortaal biedt
Nikolaas overal en altijd hulp en redding: aan drenkelingen (in water of de
maatschappij), onschuldig veroordeelden, armen en andere hulpbehoevenden.
Levensloop en de vele wonderen zijn bron
voor talrijke ikonen. Als een krans van kleine afbeeldingen rond de centrale afbeelding
van Nikolaas worden die op 'vita-ikonen' uitgebeeld.
|
|
|
|
|
78 |
||
|
|
|
|
81
82
83
Levenscyclus
Voorbehoud:
Het is niet altijd duidelijk welk
van - vergelijkbare - 'wonderen' op
details /taferelen van een vita-ikoon zijn afgebeeld. Daarom is het mogelijk
dat ook hier andere interpretaties kunnen worden gegeven. Bijvoorbeeld nrs 6-10
/ 16&17/ 18 & 22 / 19-20 & 34 / 31&33&38
1. Geboorte van
Nikolaas
2. Doop van
Nikolaas, waarbij de heilige rechtop in de doopvont staat
3. Op de
vastendagen woensdag en vrijdag weigert de baby de moedermelk.
4. De kleine Nikolaas
heelt de lamme hand van een vrouw
5. Nikolaas
wordt naar zijn oom de abt gebracht, die hem zal onderwijzen
6. Nikolaas
wordt tot diaken gewijd
7. Nikolaas
wordt tot priester gewijd
8. Nikolaas gaat
voor in de liturgie ( zelfde iconografie
als 10 ?)
9. Een jongen
kreeg een visioen: wie als eerste voor het altaar knielt moet tot bisschop
worden gekozen. Die eerste blijkt Nikolaas te zijn
10. Nikolaas wordt
tot bisschop gewijd
11. Nikolaas
bestraft Arius op het Concilie van Nicea in het jaar 325
12. In de
gevangenis ontvangt Nikolaas, van Christus en de Moeder Gods, de tekenen van
zijn bisschoppelijke waardigheid terug
13. Sterven van
Nikolaas
14. Graflegging van
Nikolaas
15. Overbrenging
der relieken van Nikolaas van Myra naar Bari
De hulpvaardigheid van de rechtschapen Nikolaas bij leven en na
overlijden.
16. Nikolaas
verdrijft demonen uit een bron
17. Nikolaas
verdrijft de heidense god Baäl (uit een boom)
18. Nikolaas
verschijnt aan drie onschuldig veroordeelde generaals
19. Nikolaas
verschijnt daarvoor in een droom aan keizer Constantijn
20. Nikolaas
verschijnt in een droom aan de eparch Eulavius
21. Nikolaas redt
drie onschuldig veroordeelde burgers van Myra van executie
22. Nikolaas
bezoekt drie onschuldige gevangenen
23. Hij redt een ten onrechte beschuldigd
kind -een dienaar van Epifani - uit de gevangenis
24. Hij bevrijdt
de legeraarvoerder Pjotr uit de gevangenis
25. Bij bevrijdt
een onschuldige Saraceen uit de gevangenis
26. Nikolaas redt
de onschuldige Christophorus van onthoofding
27. Nikolaas redt
de kleine Basileios uit de handen van een Arabische vorst
en brengt het
ontvoerde jongetje terug bij zijn ouders
28. Nikolaas
bestraft de Polovecer Adjar
29. Nikolaas redt
drie zeelieden in nood
30. In de
Nikolaaskerk vindt een vader zijn verdronken baby levend terug.
31. Nikolaas redt het
jongetje Dimitrij uit de Dnjepr
32. Nikolaas redt
drenkelingen uit de bek van een zeemonster
33. Nikolaas redt
een matroos, die uit de mast was gevallen
34. Nikolaas
geneest de Servische koning Stefan van een oogziekte
35. Nikolaas werpt
bij een arme edelman drie maal een zakje met 'gouden ballen' door het raam als
bruidsschat voor zijn 3 dochters.
36. Nikolaas koopt
een tapijt van een verarmde koopman
en geeft het
kleed terug aan de vrouw van de koopman.
37. Nikolaas vergeeft
hen die zondigden buiten hun wil (prostitutie)
38. Nikolaas
vergeeft Athanasius, dat die zijn ikoon niet wilde zegenen en redt hem van
verdrinking.
39. Nikolaas is
meermaals hulp voor noodlijdenden
40. Nikolaas
geneest een melaatse man
41. Nikolaas
verdrijft een demon uit een bezetene
Naast deze 41 (mogelijke) taferelen die
voorkomen op ikonen met - soms zeer uitgebreide - vita van Nikolaas, bestaan er
nog ettelijke aparte ikonen die andere legenden rond wonderen en verschijningen
van Nikolaas uitbeelden.
Eén daarvan mag niet onvermeld blijven,
omdat die de sterke band van Nikolaas met de Moeder Gods - beiden menslievenden
- zo goed verbeeldt en in Rusland een geliefde ikoon is.
Moeder Gods Besednaja
|
|
Deze ikoon wordt genoemd de Besednaja - de
Moeder Gods van het "onderonsje".
Koster Jurysj uit Tichvin had op een kerk,
gewijd aan Nikolaas, een ijzeren kruis geplaatst. De bliksem sloeg in en de
kerk brandde af. De Moeder Gods en Nikolaas verschenen aan de onfortuinlijke
koster. Zittend op een boomstronk sprak de Moeder Gods de koster vermanend toe
"Jurysj, Jurysj, je weet toch dat
het kruis van mijn Zoon van hout was".
Wanneer de koster echter een kruis maakt uit
de boom waarop zij zit en dat Kruis op de kerk plaatst, zal de kerk eeuwig
beschermd zijn.
En inderdaad, de herbouwde kerk van "Nikolaas
en de Moeder Gods" staat er nog steeds, met een houten kruis er op!
Tot op heden is het zo, dat vele metalen
kruisen op Russische kerken een houten kern hebben. De metalen huls dient dan
ter bescherming van het houten kruis.
Tot zover (voorlopig) - voor de Vrienden-Donateurs van de
Stichting ODIGIA-Instituut - het weinige van het vele dat over Nikolaas te vertellen is.
Maar over Nikolaas de Wonderdoener is nog veel meer wonderlijks te melden. Met waardering en dank voor de interesse van de lezer/kijker. .
Dat leest u t.z.t. allemaal op de nieuwe website van Odigia!