VASSILIJ VAN MOSKOU
Op de achtergrond van de ikoon zien wij de Pokrov-kerk (het witte kerkgebouw) en de toren boven de belangrijkste toegangspoort van het Kremlin in Moskou (de rode toren op de voorgrond). Deze toren toont in de top nog de dubbelkoppige adelaar, het symbool van de destijds heersende Tsaren. Het communistische Sovjet-regime heeft dit symbool vervangen door een rode ster, die nu nog steeds bovenop deze toren prijkt.
Wat betreft het verhaal dat hier achter steekt, de levensgeschiedenis van Vassilij: dit is wat er van hem bekend is. Hij was een eenvoudige boerenjongen uit de buurt van Moskou. Op 16-jarige leeftijd kwam hij naar Moskou waar hij een streng asketisch leven begon te leiden, met strenge vasten en harde boetedoeningen. Het gehele jaar door, ook tijdens de harde winters van Moskou liep hij in lompen gehuld en sliep in kerkportalen. Overdag zwierf hij door de stad, de mensen waarschuwend hun leven te beteren en boete te doen voor hun zonden.
Een legende vertelt, dat wie bij hem kwam om raad, blootsvoets tot hem moest komen - zomer en winter. Ook de Tsaar moest bij een bezoek aan de wijze Vassilij blootsvoets door de sneeuw komen. (Er zal wel een rood lopertje voor hem zijn uitgelegd).
De schilder van de ikoon is niet bekend, zoals meestal het geval is bij ikonen. Slechts van enkele grote ikonenschilders weten we dat het werk van hun hand is, al of niet vanwege een signatuur. Een enkele ikonenschilder signeert een ikoon. Dat is op zich dus ongebruikelijk. Het gaat bij het schilderen van ikonen niet om de (eer en glorie van) de schilder, maar om de glorie van God. De schilder is slechts een instrument in Gods hand.
Naar overtuiging van onze - Russische en orthodoxe - restaurateur gaat het hier om een recente serie-ikoon, zoals die in oplage nu nog steeds gemaakt worden in b.v. de "ateliers" - ook wel "fabriek" genoemd - van het Patriarchaat. Aan de hand van de afbeelding is niet te zien of de ikoon geschilderd is of dat het om een reproductie geplakt op hout gaat.
En of deze ikoon een bijzondere rol speelt in het leven van de gelovigen ... ja, maar dat geldt eigenlijk voor alle ikonen. Het maakt dan niet uit of het om een meesterwerk of een eenvoudiger, provinciale ikoon gaat.
Het gaat hier om de een van de belangrijkste "Narren om Christus' wil", Vassilij (Basilius) van Moskou. Het opschrift luidt: 'Heilige Vassilij de zalige". Zijn feestdag is op 2 augustus.
De term "Nar om Christus' wil" is meer een eretitel dan een vorm van spot. Het is geen (hof)nar zoals wij die in het westen kennen. Deze 'narren' waren zonderlingen, maar stonden in hoog aanzien, hadden invloed op het geestelijke en (soms) politieke leven in Rusland. Zij ontzegden zich alle luxe en in veel gevallen ook de noodzakelijke middelen van bestaan. Zij waren schaars gekleed, ook in het barre Russische klimaat. Meestal waren zij wel in een 'eigen' stad gehuisvest, en niet per definitie rondtrekkend.
De figuur linksboven is Jezus Christus, die de heilige zegent vanuit de hemel .
Zijn preken waren doorspekt van soms moeilijk te begrijpen vergelijkingen en allegorieën, maar vol van wijsheid. Hij preekte zonder angst en het was bekend dat zelfs de door iedereen gevreesde Ivan de Verschrikkelijke bang voor hem was. Vassilij zei hem ongezouten de waarheid.
Maar Vasilii had ook de gave van voorzegging en verrichtte wonderen. In 1521 werd Moskou bedreigd door Khan Girej en dreigde te vallen. Vassilij riep het volk op om te bidden voor de ikoon van de Moeder Gods van Vladimir. Als door een wonder werd de vijand verslagen en de stad gered.
Vassilij stierf in 1557, 88 jaar oud en werd begraven op het kerkhof vlak bij het Kremlin. Ivan de Verschrikkelijke hielp de baar dragen. In 1560 was de kerk gereedgekomen, die Ivan voor het Kremlin had laten bouwen ter ere van de Moeder Gods Pokrov; daarin werd Vassilij bijgezet. De kerk is daardoor bekend geworden als de Vassilij-Blazhennii kathedraal. Dat is nu de meest beroemde, meest afgebeelde kathedraal van Rusland - die met de vele kleurige torens. Tsaar Ivan vond die zelf zo mooi en hij was zo bang dat de begaafde architect elders nog zo een mooie - of misschien zelfs mooiere - kathedraal zou bouwen, dat hij de architect de ogen liet uitsteken. Dat zal wel nooit de wens van Vasilii geweest zijn!
Direct na Vassilij's dood begon zijn verering en dertig jaar later werd hij heilig verklaard.
De tekst op het blauwe papiertje op de achterzijde bewijst dat de ikoon voor de gelovige bezitter een belangrijke religieuze 'boodschapper' was. Het is een briefje dat er later op vastgemaakt is, van het soort dat men koopt in de kerk, met een wens of dankzegging. Dit is een briefje waarin de gever de wens krijgt dat hij/zij het geloof mag behouden. Maar mogelijk is het een bedankje van de kerk voor de aankoop van het ikoontje, waarmee dan tevens de wens gepaard gaat: "Opdat het Geloof altijd bij je mag blijven".
© stichting odigia institute den haag
terug naar vragen & advies