Dit is eerst het verhaal van de ontdekking, verovering en restauratie van een van de meest indrukwekkende ikonen die, dankzij Odigia weer tot de oorspronkelijke schoonheid komt.
Daarna de legende van de beeltenis die de rechtvaardiging is van het uitbeelden van het Goddelijke. De nuancering van de eerste geboden. De 'ikoon' van de Zoon die ons - als wij hem zien - de Vader doet zien.
Laat ik beginnen met het verhaal van de - aan ons 'wonderbaar' verschenen - hier getoonde ikoon.
Ergens in de 80er jaren van de vorige eeuw kwam ik, op zoek naar ikonen voor de Vrienden, in een galerie vlak over de Nederlandse grens. Al bij binnenkomst werd mijn blik, bijna onweerstaanbaar, getrokken naar een hoog opgehangen imposante ikoon van het 'Ware gelaat van Jezus Christus'.
|
|
Maar dat 'ware gelaat' was als ikoon wel erg mishandeld. Randen afgekrabd tot op de krijtlaag en bijgekleurd, paneel in een erbarmelijke toestand, amateuristische overschilderingen 'met de grote kwast'. Maar ik wist direct, zonder enig nadenken: "Daar zit een heel mooie, heel indrukwekkende, helemaal 'Ikoon' onder".
Eigenlijk moet de galeriehoudster dat ook beseft hebben. Want ze vroeg een prijs die voor de getoonde, mishandelde ikoon absurd hoog was. Maar ze wist niet hoe zij de ikoon met verschuldigd respect behandelen moest.
Zonder Hem ging ik alleen naar huis en probeerde de ikoon te vergeten.
|
Zo was de ikoon toen ik
haar ontdekte.
|
Het was bijna 20 jaar later, toen een Russische 'ikonendealer' - zo'n runner die van Rusland via Berlijn in heel Europa van handelaar tot handelaar ging - een groot paneel binnensjouwde waarvan ik direct wist: "Dat ken ik".
De Rus draaide de ikoon om en ik riep: "Hoe kom jij daar aan. Die heb je van ………."
"Yes Robert. And she me says I not offer to you! But you my best friend, so for you good price". Nu moet je erg op je hoede zijn als zo'n Russische dealer dat zegt, maar het was inderdaad een 'good price'. Een kwart van wat zij vroeger aan mij gevraagd had. Hoe kreeg hij dat voor elkaar? "Yes, I say to her: Icon is shit! No good under it. Paint falls off. You can restore. But keep secret for her."
Dat ik mij tegenover de galeriehoudster nooit schuldig heb gevoeld, komt doordat ik de handel heel goed ken. Zij zal echt niet met verlies verkocht hebben. Ze kende alleen haar vak niet goed genoeg. (Of ze werd vanuit enig schuldgevoel, voor wat dan ook, een beetje nerveus van de strenge blik van de Heer.)
|
|
Als voorlopige bescherming van de zo kwetsbare verflaag werd de ikoon afgeplakt met rijstpapier. Het was duidelijk dat eerst het paneel hersteld en beter geconserveerd moest worden voordat aan een omvangrijke restauratie van de ikoon begonnen kon worden. Restauratie aan houtwerk, het paneel,
durfde ik maar aan één vakman over te laten:
aan Vincent Krans. Een kostbare maar prachtige restauratie, die mogelijk werd dankzij een genereuze gift van een trouwe en dierbare Vriend(in) van Odigia.
|
|
|
De onderlagen en de verf
beschermd tegen afbrokkelen.
|
|
|
Zo begon een lange reis van meer dan 15 jaar. Langs onderzoekers en restaurators van ikonen. De een beter in reiniging, de ander in afnemen van lak- en verflagen. Zoveel verschillende handelingen: terugzoeken van de oorspronkelijke schildering, verwijderen van foute restauratie, foute vulling verwijderen en hervullen, herstel van teksten, retoucheren, conserveren. Om enkele stadia te noemen.
Deze reis werd in die jaren geregeld onderbroken om de ikoon op exposities tot rust te laten komen van een deel van de geneeskundige behandeling en kracht te laten opdoen voor de volgende. (Het zijn net mensen!)
Zo ziet ons Majesteitelijke Mandylion er nu uit. De restauratie is nog steeds niet voltooid. De tekstband en de polje (rand) zijn nog niet klaar.
Van 2002 tot 2008 was de ikoon geregeld onder de bijna onovertrefbare handen van een van de beste Russische restaurators. Hij maakte in die periode meer dan 1200 foto's van de voortgang en details van deze restauratie.
|
klik op de afbeelding voor een grote weergave
|
Zodra Odigia haar nieuwe Website kan openen worden 100 opnamen daarvan geselecteerd voor een uitgebreide reportage van de restauratie.
Omdat het bestaan en de functie van alle ikonen gebaseerd is op de legendarische verschijning van het Mandylion als het 'Ware' - en daarmee vereerbare - Beeld Gods, wordt op de nieuwe Odigia Website een uitgebreid hoofdstuk gewijd aan de - vele - ikonen van het Mandylion.
Hier volgt nu, als een eerste uitleg, een korte weergave van de legende.
| | |
De Abgar-legende
Volgens de legende die de oorsprong van deze afbeelding verhaalt, leefde ten tijde van Jezus in Edessa in Osrhoëne koning Abgar V Ukkama die ernstig ziek was. Hij hoorde van Jezus' boodschap, geloofde dat die de beloofde Messias (Grieks: Christus) was en zond Jezus een bode met de vraag of hij wilde komen om hem te genezen. Als geschenk voor de Messias gaf Abgar aan de bode een prachtige zijden doek (een 'mandyl') mee.
De bode zocht Jezus op, bracht de vraag van zijn koning over en bood het geschenk aan. Jezus antwoordde dat hij bij zijn volk moest blijven en niet naar Edessa kon reizen, maar dat zijn boodschap later door een van zijn volgelingen ook in Edessa zou worden uitgedragen. Jezus legde zijn gezicht in de hem als geschenk aangeboden doek, vouwde die dicht en gaf de doek aan de bode terug, voor Koning Abgar.
|
Koning Abgar ontvangt het Mandylion
Bas-relief uit Syrië
|
Met bezwaard gemoed kwam de bode terug bij koning Abgar om hem de teleurstellende mededeling te doen, dat Jezus niet kon komen en legde de 'geweigerde' doek voor de koning neer. Abgar vouwde de doek open en aan hem verscheen het gelaat van Jezus. Dat deed Abgar volharden in zijn overtuiging dat de lang verwachte Messias was gekomen en hij genas door de verering van het 'Ware Gelaat van de Messias'.
Dit is een zeer verkorte en vereenvoudigde weergave van de legende over het bestaan van de, door Jezus zelf - dus 'niet met mensenhanden' - gemaakte, afdruk van zijn Ware Gelaat.
Een legende overigens die pas in het begin van de achtste eeuw - dankzij Johannes van Damascus - populair wordt, als in Byzantium het 'iconoclasme' woedt, de strijd tégen de ikonen, en de voorstanders van ikonen een rechtvaardiging nodig hadden voor hun beeldverering
Tot in de vijfde eeuw was slechts sprake van de brief van Abgar aan Jezus.
Aan het begin van de vijfde eeuw komt het verhaal op van ook een portret, dat door de boodschapper van Abgar geschilderd zou zijn tijdens zijn bezoek aan Jezus.
De legende werd dus essentieel voor de rechtvaardiging van het - tegen de geboden van Mozes in - uitbeelden en daarin vereren van God. Jezus Christus, Gods Zoon, had immers zijn beeltenis zelf aan de mens geschonken. Daarom werden de ikonen van het Mandylion de belangrijkste en inderdaad vaak de meest imposante.
