Aanbod door en voor de Ikonen-Vrienden

Er zijn:
1.  Ikonen nog bij de (aanbiedende) Vrienden thuis
2.  Ikonen bedoeld om geschonken te worden.

1.  De ikonen nog bij de Vrienden thuis aan de wand wachten 'ergens in Nederland' op uw bezoek.
Odigia kan van te voren uitgebreide informatie geven en arrangeert een kennismaking met de ikonen en hun aanbieders. Voor informatie en eventuele afspraak mailt of belt u met Odigia (stichting@odigia.nl of 070 392 40 00.)

2.  Bij deze ikonen, waarvan wij hopen dat ze - nu of bij overlijden - geschonken worden, gaat de liefde voor de ikoon samen met een verrassend aangename fiscale tegemoetkoming van de Nederlandse overheid.



HET VERHAAL VAN HET MANDYLION

paneelikoon, Russisch, 17de eeuw
101,5 x 79 cms (nr 600.020)


‘Niet door mensenhanden gemaakte Beeld van onze Heer en Verlosser Jezus Christus op de doek’

 
Dit is eerst het verhaal van de ontdekking, verovering en restauratie van een van de meest indrukwekkende ikonen die, dankzij Odigia weer tot de oorspronkelijke schoonheid komt.
Daarna de legende van de beeltenis die de rechtvaardiging is van het uitbeelden van het Goddelijke. De nuancering van de eerste geboden. De 'ikoon' van de Zoon die ons - als wij hem zien - de Vader doet zien.

Laat ik beginnen met het verhaal van de - aan ons 'wonderbaar' verschenen - hier getoonde ikoon.

Ergens in de 80er jaren van de vorige eeuw kwam ik, op zoek naar ikonen voor de Vrienden, in een galerie vlak over de Nederlandse grens. Al bij binnenkomst werd mijn blik, bijna onweerstaanbaar, getrokken naar een hoog opgehangen imposante ikoon van het 'Ware gelaat van Jezus Christus'.

   Maar dat 'ware gelaat' was als ikoon wel erg mishandeld. Randen afgekrabd tot op de krijtlaag en bijgekleurd, paneel in een erbarmelijke toestand, amateuristische overschilderingen 'met de grote kwast'. Maar ik wist direct, zonder enig nadenken: "Daar zit een heel mooie, heel indrukwekkende, helemaal 'Ikoon' onder".

Eigenlijk moet de galeriehoudster dat ook beseft hebben. Want ze vroeg een prijs die voor de getoonde, mishandelde ikoon absurd hoog was. Maar ze wist niet hoe zij de ikoon met verschuldigd respect behandelen moest.

Zonder Hem ging ik alleen naar huis en probeerde de ikoon te vergeten.

Zo was de ikoon toen ik
haar ontdekte.

Het was bijna 20 jaar later, toen een Russische 'ikonendealer' - zo'n runner die van Rusland via Berlijn in heel Europa van handelaar tot handelaar ging - een groot paneel binnensjouwde waarvan ik direct wist: "Dat ken ik".

De Rus draaide de ikoon om en ik riep: "Hoe kom jij daar aan. Die heb je van ………." "Yes Robert. And she me says I not offer to you! But you my best friend, so for you good price". Nu moet je erg op je hoede zijn als zo'n Russische dealer dat zegt, maar het was inderdaad een 'good price'. Een kwart van wat zij vroeger aan mij gevraagd had. Hoe kreeg hij dat voor elkaar? "Yes, I say to her: Icon is shit! No good under it. Paint falls off. You can restore. But keep secret for her."

Dat ik mij tegenover de galeriehoudster nooit schuldig heb gevoeld, komt doordat ik de handel heel goed ken. Zij zal echt niet met verlies verkocht hebben. Ze kende alleen haar vak niet goed genoeg. (Of ze werd vanuit enig schuldgevoel, voor wat dan ook, een beetje nerveus van de strenge blik van de Heer.)

   Als voorlopige bescherming van de zo kwetsbare verflaag werd de ikoon afgeplakt met rijstpapier. Het was duidelijk dat eerst het paneel hersteld en beter geconserveerd moest worden voordat aan een omvangrijke restauratie van de ikoon begonnen kon worden.

Restauratie aan houtwerk, het paneel, durfde ik maar aan één vakman over te laten: aan Vincent Krans. Een kostbare maar prachtige restauratie, die mogelijk werd dankzij een genereuze gift van een trouwe en dierbare Vriend(in) van Odigia.

  
De onderlagen en de verf
beschermd tegen afbrokkelen.

   Zo begon een lange reis van meer dan 15 jaar. Langs onderzoekers en restaurators van ikonen. De een beter in reiniging, de ander in afnemen van lak- en verflagen. Zoveel verschillende handelingen: terugzoeken van de oorspronkelijke schildering, verwijderen van foute restauratie, foute vulling verwijderen en hervullen, herstel van teksten, retoucheren, conserveren. Om enkele stadia te noemen.
Deze reis werd in die jaren geregeld onderbroken om de ikoon op exposities tot rust te laten komen van een deel van de geneeskundige behandeling en kracht te laten opdoen voor de volgende. (Het zijn net mensen!)

Zo ziet ons Majesteitelijke Mandylion er nu uit. De restauratie is nog steeds niet voltooid. De tekstband en de polje (rand) zijn nog niet klaar.

Van 2002 tot 2008 was de ikoon geregeld onder de bijna onovertrefbare handen van een van de beste Russische restaurators. Hij maakte in die periode meer dan 1200 foto's van de voortgang en details van deze restauratie.

 klik op de afbeelding voor een grote weergave

Zodra Odigia haar nieuwe Website kan openen worden 100 opnamen daarvan geselecteerd voor een uitgebreide reportage van de restauratie.

Omdat het bestaan en de functie van alle ikonen gebaseerd is op de legendarische verschijning van het Mandylion als het 'Ware' - en daarmee vereerbare - Beeld Gods, wordt op de nieuwe Odigia Website een uitgebreid hoofdstuk gewijd aan de - vele - ikonen van het Mandylion.

Hier volgt nu, als een eerste uitleg, een korte weergave van de legende.


De Abgar-legende

Volgens de legende die de oorsprong van deze afbeelding verhaalt, leefde ten tijde van Jezus in Edessa in Osrhoëne koning Abgar V Ukkama die ernstig ziek was. Hij hoorde van Jezus' boodschap, geloofde dat die de beloofde Messias (Grieks: Christus) was en zond Jezus een bode met de vraag of hij wilde komen om hem te genezen. Als geschenk voor de Messias gaf Abgar aan de bode een prachtige zijden doek (een 'mandyl') mee.

De bode zocht Jezus op, bracht de vraag van zijn koning over en bood het geschenk aan. Jezus antwoordde dat hij bij zijn volk moest blijven en niet naar Edessa kon reizen, maar dat zijn boodschap later door een van zijn volgelingen ook in Edessa zou worden uitgedragen. Jezus legde zijn gezicht in de hem als geschenk aangeboden doek, vouwde die dicht en gaf de doek aan de bode terug, voor Koning Abgar.

   Koning Abgar ontvangt   het Mandylion
   Bas-relief uit Syrië
Met bezwaard gemoed kwam de bode terug bij koning Abgar om hem de teleurstellende mededeling te doen, dat Jezus niet kon komen en legde de 'geweigerde' doek voor de koning neer. Abgar vouwde de doek open en aan hem verscheen het gelaat van Jezus. Dat deed Abgar volharden in zijn overtuiging dat de lang verwachte Messias was gekomen en hij genas door de verering van het 'Ware Gelaat van de Messias'.

Dit is een zeer verkorte en vereenvoudigde weergave van de legende over het bestaan van de, door Jezus zelf - dus 'niet met mensenhanden' - gemaakte, afdruk van zijn Ware Gelaat.
Een legende overigens die pas in het begin van de achtste eeuw - dankzij Johannes van Damascus - populair wordt, als in Byzantium het 'iconoclasme' woedt, de strijd tégen de ikonen, en de voorstanders van ikonen een rechtvaardiging nodig hadden voor hun beeldverering

Tot in de vijfde eeuw was slechts sprake van de brief van Abgar aan Jezus.
Aan het begin van de vijfde eeuw komt het verhaal op van ook een portret, dat door de boodschapper van Abgar geschilderd zou zijn tijdens zijn bezoek aan Jezus.

De legende werd dus essentieel voor de rechtvaardiging van het - tegen de geboden van Mozes in - uitbeelden en daarin vereren van God. Jezus Christus, Gods Zoon, had immers zijn beeltenis zelf aan de mens geschonken. Daarom werden de ikonen van het Mandylion de belangrijkste en inderdaad vaak de meest imposante.

Geboeid door de Abgarlegende?
U kunt nog 15 schermen lezen over deze geschiedenis:
de oudst bekende versie (ca.325), geschreven door de kerkvader Eusebius van Caesarea;
de belevenissen (ca.384) van een pelgrim naar Edessa;
twee beschrijvingen van het "portret" van Christus, de ene uit ca.400, de andere uit ca. 600;
en tot slot een boeiende uiteenzetting van de grote theoloog Johannes Damascenus uit ca.730
klik hier


Paraskeve

HEILIGE PARASKEVE met vita in 10 taferelen

paneelikoon, Zuid-Russisch, 18de eeuw
110 x 85 cms (nr 600.034)  

Dat we hier te maken hebben met een grote kerk- of klooster-ikoon is duidelijk. Wat niet betekent dat zij te groot zou zijn voor een gewone huiskamer. Een gemiddeld schilderij is ook 70 x 100 cm. En met lijst dan al gauw 90 x 120 cm. Belangrijker is of ze gewaardeerd wordt.

Overigens zag de ikoon er heel anders uit toen zij bij Odigia werd gebracht. Ze was zwaar - en niet al te fraai - overschilderd. Een omvangrijke restauratie is halverwege. Overschilderingen zijn grotendeels verwijderd. De oorspronkelijke schildering is teruggevonden. Het is nu verder aan de zorgzame hand en het ikonen-minnend oog van de restaurator om details te retoucheren en de ikoon haar kracht, spanning en 'majesteit' terug te geven. De 10 taferelen van haar martelaarschap, die de heilige omringen, komen dan ook weer gedetailleerd tot hun recht.

Twee engelen brengen Paraskeve de kroon van het groot-martelaarschap. In de linkerhand draagt zij het gouden martelaarskruis. De witte kap - symbool voor haar kuisheid - en de tekstrol concentreren de blik van de beschouwer op haar gezicht. De tekstrol toont haar geloofsbelijdenis:

"Voor de Heer Jezus Christus ben ik, mijn God, Uw slavin en smeek ik U,
bevrijd Hem van alle onrecht."

Paraskeve is de meest vereerde beschermster van de vrouwen, de kooplieden, de dieven en de middelaren (nu de advocaten). Hoe komt ze aan die functie?

In een ver verleden stonden als bewakers van de - omheinde - markten in Noord-Rusland, op palen naast de poort de beelden van de heidense goden Perun en Freia.
Met de kerstening van Rusland werd hun taak overgenomen door deelden van Nikolaas en Paraskeve. Markt was op vrijdag en daarmee werd Paraskeve ook de 'vrijdagsheilige'. Zij was als martelares al symbool voor eenvoud en vasten. Als beschermster van de markt werd zij ook symbool voor 'voorspoed en overvloed'.

Daarnaast werd zij de beschermheilige bij uitstek voor de vrouw. Want marktdag was de dag van de vrouw. Maar ook van de kooplieden, van de dieven die de marktgangers beroofden en bovendien van de middelaren, die aan een tafeltje zaten om akten, petities e.d. op te stellen - dus de huidige advocaten.
De ikoon van de H. Paraskeve zou dus heel goed thuis zijn bij een vrouwelijke advocaat die (o.a.) kooplieden beschermt tegen dieven. (Of voor de laatsten bij het gerecht 'verzachtende omstandigheden' naar voren brengt.)
Vanzelfsprekend zou deze ikoon zeker niet misstaan in een museum als voorbeeld van een martelaren-vita. Dus is zij beschikbaar voor schenking: direct of later 'bij overlijden'.
Dat kan voor de schenker een aantrekkelijke fiscale tegemoetkoming betekenen.


Moeder Gods Troosteres

MOEDER GODS TROOSTERES
van alle lijdenden en bedroefden

paneelikoon, Russisch, proviciaal, 17de-18de eeuw
67,5 x 54 cms (nr 600.148)
wordt gereinigd en gerestaureerd  

De Russische ikonen van de 'Moeder Gods Troosteres' beelden een in het Westen geliefd onderwerp uit: de 7 werken van barmhartigheid.
Eigenaardig is daarbij, dat in de R.K. Kerk een Maria-afbeelding met een heel andere iconografie wordt vereerd, die bijna dezelfde titel draagt: de 'Madre della Consolazione' = Moeder van de Troost. Oorspronkelijk een wandschildering in een kerk bij Rome die de naam 'Consolazione' droeg. Sinds 1470 wordt ook deze afbeelding als 'wonderdadig' beschouwd.

Die bijna gelijke titel leidt soms tot verwarring met de 'Russische' ikoon van de 'Troosteres van Alle Bedroefden en Lijdenden' waarop de Moeder Gods - met hulp van Engelen - vlijtig de 7 goede werken uitoefent over de door ziekte en tegenslag getroffenen: naakten, hongerigen en dorstigen, zieken en kreupelen, vreemdelingen en gevangenen enz.
Op uitgebreide ikonen van de Troosteres staan soms meer dan 7 goede werken. Op geopende tekstrollen worden alle goede werken beschreven, zodat de beschouwer lezen kan welke goede daden ook van hem/haar worden verwacht. **

Op de hier afgebeelde, bijna vrolijke, provinciale Russische ikoon wordt de Moeder Gods geassisteerd door 6 engelen (met tekstrol en gouden nimbus) en 2 'aardse' helpers (met tekstrol, maar zonder nimbus). De 8 tekstrollen staan boven de 'betreffende' groepen bedroefden en lijdenden. Elke groep wordt weer met een kleinere tekst benoemd.BR> Ter weerszijden van de nimbus van de Moeder Gods staat de hoofdtekst.
De Moeder Gods spreidt haar armen, alsof zij allen die haar aanroepen, uitnodigt om bij haar beschutting en hulp te zoeken.

De voorstelling is in Rusland bijzonder populair als kleine huisikoon. Voorkomend als prachtige miniatuurschildering, maar ook als primitief 'volksikoontje'.
Maar een zo grote ikoon van de Troosteres is zeldzaam. De polje (rand) van de ikoon – die van boven even breed moet zijn geweest als onder – doet vermoeden dat zij afkomstig is uit een kerk-ikonostase.
De hier afgebeeld ikoon is in meer opzichten uniek te noemen. Vooral de stijl. En wat is het gebied van herkomst? Waar worden op ikonen zulke bloeiende bloemtakken geschilderd? Daar zijn de deskundigen het nog niet over eens. Oeral? Of juist zuidelijk? Het wachten is op het antwoord uit Rusland.

Deze 'standvastig' barmhartige Troosteres verdient door haar bijna 'boerse' openheid een bijzondere plaats. Waar zij aanschouwd en om haar kracht bewonderd kan worden. Door liefhebbers met een open gemoed. Wellicht in een museum waar zij kan tonen dat op ikonen 'mooi' niet altijd hoeft te betekenen: 'elegant'.

** Stichting Odigia heeft voor haar Vrienden-Donateurs een uitgebreide Typebeschrijving van de ikoon van de 'Moeder Gods Troosteres van alle Bedroefden en Lijdenden'


2. IKONEN BIJ VRIENDEN THUIS


 

 
ZILVEREN FILIGRAIN ENKOLPIONKRUISJE

Russisch, omstreeks 1500, 7,3 x 3,2 cms
Gedreven in zilver en gesierd met filigraan (600.018)

Een bijzonder borstkruisje. Zo'n 500 jaar oud en dan ook nog zo zeldzaam van uitvoering. Dat is niet niks! Devoot vakmanschap, getekend door de tijd en door Geloof.

Van het corpus zijn door het vele aanraken, strelen, kussen de contouren versleten. Maar het contrast met het fijne filigraan erachter is daardoor juist sprekender geworden. Nee, bovenin staat niet: Jezus Christus Koning der Joden. Maar IC XC NI KA en dat betekent: Jezus Christus Wint! Vaak (eerbiedig) vertaald als 'Overwinnaar'. Maar dat is een interpretatie, die de actie wegneemt. Die hem de staf van de legerleider geeft en hem de eervoller, actiever stok uit handen neemt waarmee hij de geldwisselaars uit de tempel joeg. Daarmee is Hij het die het ook van het kruis won.

Het kruisje is een Enkolpion - drager van een reliek. Daarvoor is het tweedelig en hol, met aparte voor- en achterkant.

Op de - relatief grote - bovenknop, waar kennelijk een flinke ketting doorheen moest, is het H. Mandylion afgebeeld. Nu ook wat 'sleets', maar 500 jaar (of 2000 jaar?) getrotseerd. Inderdaad, een bijzonder object voor een verzamelaar of een museum.


Kosmas en Damianus

DE H. GENEZERS KOSMAS EN DAMIANUS

paneelikoon, Grieks, 86 x 55 cms
gedateerd en gesigneerd: 1879 Ioannis Georgios Thinirgianos
(nr 000.10043)

'Kan een ikoon genezen of de dokter beschermen?'

Zoals de H.Pantaleimon beschouwd wordt als de beschermer van de apothekers, zo zijn Kosmas en Damianus de alom vereerde beschermers van de medici. De 'behoefte' aan hun verering (hoop op hulp bij genezing) werd zelfs zo groot dat er concurrentie ontstond en de Orthodoxe Kerk nu drie broederparen met deze namen vereerd.
De huidige eigenaar heeft helaas geen plaats meer voor deze monumentale ikoon. Die overigens een opvallend sierstuk zou zijn in een praktijk of ziekenhuis! Kosmas en Damianus willen graag weer aan het werk.


Uniek is dat de ikoon een wijdingsopdracht draagt. Deze luidt:
"Voor de redding van de ziel van de dienaar Gods ..... en zijn echtgenote Soultana en hun zoon - door Thinigianos, Ioannis Georgios vervaardigd in 1879." (Bij de ..... achter dienaar Gods, mag elke arts zijn eigen naam denken.)

Om samen een goed gevoel te hebben - medemenselijkheid, hulpvaardigheid, erkentelijkheid - zoeken Kosmas en Damianus weer een medicus met een groot hart (figuurlijk). Maar welke medicus heeft dat nu niet?


2. IKONEN VOOR (LATERE) SCHENKING AAN MUSEUM, KERK o.d.

Bij schenkingen van kunstwerken aan musea die door de Belastingdienst erkend zijn als ‘van regionaal of nationaal belang’, kan de waarde van de schenking volledig en onbeperkt in mindering worden gebracht op het fiscaal inkomen. Daarbij is een notariële akte van periodieke schenking, verdeeld over 5 of meer jaren, de gunstigste en dus meest gebruikelijke vorm.
Dit geldt ook voor schenkingen aan kerken en aan instellingen met een ANBI-status.
Zowel door het ministerie van OCW als door de Stichting Kunst en Zaken – in samenwerking met het ministerie van Financiën – zijn daarover brochures gemaakt. Stichting Odigia heeft de brochures en toelichting beschikbaar.

Soms is er een mogelijkheid om een ikoon/ikonen bij leven te schenken en er toch thuis van te mogen blijven genieten tot overlijden. Het museum wordt eigenaar en de schenker wordt bruikleennemer. Wel kan het museum de ikoon/ikonen soms tonen op een expositie. Odigia kan in deze adviseren en bemiddelen voor de schenkers en de musea. Alle contacten blijven vertrouwelijk en anoniem. Tot het moment dat schenker en museum elkaar - bij de notaris - de hand schudden.

De Stichting Odigia ontvangt voor advies en bemiddeling voor haar Vrienden-donateurs geen honorarium. Eventueel wel vergoeding van (aantoonbare) externe kosten.


WIE  SCHENKT  DEZE  IKOON  AAN  EEN  MUSEUM?

Christus in Zijn glorie

CHRISTUS IN ZIJN GLORIE

paneelikoon
Centraal-Russisch, 17de eeuw en Palech 18de eeuw
105 x 88 cms (nr 000.4217)

Voorheen: collectie Ikonencentrum Kasteel De Wijenburgh te Echteld. Gepubliceerd: o.a. "IKON-Geloof in Kunst" ook "IKON-Inspired Art" en "IKON - Kunst, Geist und Glaube" plus "IKON-Arte Ispirate" - uitgaven De Wijenburgh, 1980. / "De Zoon - Christus op Ikonen" - de Wijenburgh 1979 / "Millenaire du Baptème de la Russie" - Parijs 1988 Exposities: o.a. Recklinghausen (Dld), Parijs (Fr), Brussel, Gent (B), Basel, Zürich, Lugano, Locarno (Zwld), Christchurch, Auckland, Wellington (N.Zld), Manilla (Phil.), Den Haag.

Uit particulier bezit wordt hiermee een van de meest imposante ikonen aangeboden die ooit in Nederlandse collecties zijn gekomen. Van een uitzonderlijk hoog niveau en in uitstekende staat.

Ongetwijfeld was deze ikoon ooit het centrum van een kerk-ikonostase: de grote wand met rijen ikonen waar Christus troont in de Deesis - de rij van de Voorbede - recht boven de Koninklijke deuren. Het triomfale beeld van de Majestas Domini waar de hele kerk op gericht is.

Christus is hier gekleed in het gouden opperkleed van de Byzantijnse keizer, gezeten op een rijk versierde troon op twee kussens, symbool voor zijn twee naturen. Zijn voeten rusten op het keizerlijk suppedaneum, de voetenbank waarmee de keizer verheven was boven de grond waarop zijn onderdanen liepen. Hij heeft de rechterhand zegenend geheven in het teken XC = Christos. Het Evangelieboek is geopend bij de tekst uit Matthéus 25: 34-35: “Komt, gij gezegenden mijns Vaders, beërft het Koninkrijk dat u bereid is….”

De ikoon van de Tronende Christus in Zijn Glorie ontstond in de 12e en 13e eeuw in Byzantium en werd in Rusland verspreid in de 15e en 16e eeuw gelijk met de toenemende populariteit van de uitgebreide ikonostase. Deze ikoon volgt de Moskouer iconografie waarbij Christus omringd wordt door de hemelse sferen, hier in een blauw mandorla met zesvleugelige Serafijnen. Naar de 4 windstreken gaan de 'vlammen' van het Woord, uitgedragen door de - met hun symbolen verbeelde - vier evangelisten. (Ezechiel 5-10).

De ikoon stamt uit de 17de eeuw, uit Moskou of Centraal Rusland. Waarschijnlijk werd in de 18de eeuw de troon in de verfijnde en decoratieve Palech-stijl verfraaid met krullend loofwerk.

Deze ikoon kan een pronkstuk zijn voor elke museumcollectie.