Organisaties & Kerken

Inleiding

Zodra organisaties worden genoemd die zich met (de achtergronden van) de ikonenkunst bezig houden, komt de dubbelduiding van het woord 'Katholiek' (verenigd) weer in het geding. Als in de oosters-orthodoxe dienst gebeden wordt voor de ‘hele katholieke kerk’, wordt zeker 'Rome’ niet bedoeld. En als de Kerk van Rome 'katholiek' wordt genoemd, dan wordt specifiek het rooms katholicisme bedoeld. Daarom is het nuttig om het onderscheid toe te lichten. Ook al is het een gevoelig onderwerp.

Want naast de organisaties die zich specifiek richten op de (oosters) orthodoxe kerk en haar cultuur, bestaan er verschillende (rooms) katholieke instituten en organisaties die, uit theologisch wetenschappelijk oogpunt en in het kader van de oecumene, actief zijn met studie van en publicatie over de oost-christelijke ‘zuster-kerk’. Hoe prijzenswaardig nodig en nuttig ook, is daarbij echter de uniëring - het 'allen onder Rome' - vaak meer dan een ondertoon . Daarbij mag – zelfs uitdrukkelijk – vermeld worden, hoe al in het midden van de vorige eeuw het aan de beeldbereidheid van de rooms katholieken in Nederland te danken was, dat in ons land de belangstelling voor de schoonheid en intentie van de ikonenkunst in zo vruchtbare bodem kon worden gezaaid. En ikonen hangen al heel lang in een kapel van de St Janskathedraal in Den Bosch. In de laatste decennia heeft Odigia herhaaldelijk mogen bemiddelen bij schenkingen van ikonen aan ook rooms katholieke kerken, o.a. in Den Haag en Wassenaar. Die ikonen behoren daar tot de meest vereerde objecten.

Bij de genoemde organisaties is het zuiver orthodox of rooms geünieerd orthodox zijn vermeld, waar het van belang is.

Onze (voorlopige) keuze - alfabetisch

 
De A.A. Brediusstichting draagt de naam van een bijzonder mens. Naast erudiet met een grote bibliotheek en kenner van de Byzantijnse muziek was Bredius een 'landman' die met tederheid kon praten over de schapenteelt die hij bedreef in de Kasteelboerderij in Hernen.
Door zijn nalatenschap heeft Bredius het stichten van een belangrijk cultureel centrum mogelijk gemaakt. Voor de A.A. Brediusstichting was de basis gelegd door de grote liefde van Bredius voor Byzantium en voor de ikonenkunst die, dankzij de kerstening van Byzantium in de 4e eeuw, tot een van de belangrijkste cultuurvormen ter wereld is geworden.
Zijn assistente Drs. Victoria van Aalst heeft in zijn nagedachtenis de Brediusstichting tot een organisatie gemaakt die alle lof verdient voor de wijze waarop het "Huys te Hernen" nu niet alleen de vlag van Byzantium in top voert, maar ook plaats biedt aan vele culturele activiteiten.
Na het sluiten in 1983 van Kasteel De Wijenburgh in Echteld hebben de ikonen, lezingen, concerten en ook de ‘Vrienden van de Orthodoxe Kunst’ een hecht en gastvrij thuis gevonden in het Kasteel te Hernen. Ook de dia- en fotocollectie van De Wijenburgh ging naar Hernen en deze is dankzij de A.A. Bredius Stichting functioneel geworden en toegankelijk via hun site.

 
Het Amsterdam Centre for Eastern Orthodox Theology (ACEOT) werd in mei 2010 aan de Amsterdamse Vrije Universiteit opgericht, als onderzoeksinstituut voor Orthodoxe theologie en spiritualiteit. Een aantal belangrijke ontwikkelingen begeleidden dit initiatief.
Als hoogleraar-directeur werd dr. Michael Bakker aangesteld.
Er werd een samenwerkingsverband aangegegaan met de het instituut voor Russisch-Orthodoxe theologie in Moskou: de directeur, Cyril Hovorun, is in Amsterdam (gast)-docent.
Uit Engeland kwam een tweede gast-docent, emeritus-hoogleraar Andrew Louth, die aan de universiteit van Durham patristische en Byzantijnse studies doceerde.
Het ACEOT kreeg tenslotte, op 21 oktober 2010 formeel de zegen van de Orthodoxe bisschoppenconferentie van de Lage Landen (zie de foto).

Het ACEOT treedt in de openbaarheid onder meer met series lezingen. De eerste werd gehouden in de Amsterdamse Hermitage. De daar gehouden toespraken staan integraal op internet: klik hier.
Raadpleeg verder de homepage van het Centre voor andere activiteiten

 
Het Instituut voor Oosters Christendom, IVOC – de meest wetenschappelijke van het lijstje – is deel van de (katholieke) Universiteit van Nijmegen. Doel van het Instituut is de bestudering van het oosters christendom. De theologie en religiewetenschappen in orthodox Oost Europa. Daarbij wordt dan wel vermeld: "De verrijking en verdieping van de eigen westerse vormen van christen zijn".
Het gericht zijn op de, onder de paus van Rome gestelde, "geünieerde" orthodoxe kerk, blijkt b.v. uit de onder handen zijnde Nederlandse vertaling van het 'Wetboek van de katholiek oosterse kerken'. Toegelicht als: "in verband met een groeiend aantal geünieerde christenen in Nederland". Ja. Niet alleen in de 'orthodoxe' landen, maar ook in Nederland bestaan er orthodoxe en minder orthodoxe orthodoxe kerken.
Dit neemt niet weg dat het Instituut van essentieel belang is voor de studie in Nederland over en documentatie van het orthodox christendom in het algemeen. Het IVOC verzorgt de uitgave van het tijdschrift Journal of East Christian Studies. Het IVOC werkt o.a. samen met de A.A. Brediusstichting en de Katholieke Vereniging voor Oecumene. (Zie bij publicaties).

 
De Katholieke Vereniging voor Oecumene Athanasius en Willibrord toont de rooms katholieke bereidheid en inspanning om de eenheid in oorsprong en intenties van de oost- en west-christelijke kerk te verduidelijken. Maar dus wel gezien vanuit het standpunt van ‘Rome’. Zij geeft het tijdschrift 'Pokrof' uit. (Zie 'Publicaties')

 
In 1986 presenteerde Stichting EIKONIKON zich met een nog uitgetypt blaadje. In juni 2008 vierden zij een welverdiend feest: de honderdste, al lang full-colour gedrukte, editie.
Het uitgangspunt van Eikonikon was, een ontmoetingsplaats te zijn voor de groeiende kring van liefhebbers-ikonenschilders in Nederland. Een vraagbaak voor de vele praktische en theoretische problemen rond het zelf "schrijven" van ikonen.
Inmiddels is het blad "Eikonikon" een van de meest leesbare, best geďllustreerde publicaties geworden voor ieder die in ikonen en hun achtergrond geďnteresseerd is.
Van het kwartaalblad straalt nu al een kwart eeuw het enthousiasme van de Eikonikoners af.

 
Van de Stichting ODIGIA-Instituut gaan de wortels terug naar 1963, toen een klein bureautje voor cultuurpromotie de opdracht kreeg om een ikonenexpositie te organiseren. (Zie de inleiding bij 'Galerieën & Handel'.)
Uit dat bureautje is in 40 jaar - met vallen en opstaan alle vreugden en pijn van de levensstadia doormakend - een stichting gegroeid die de basis vormt voor een overkoepelend orgaan. Met als taken de studie en bescherming, documentatie en presentatie, promotie en expositie van de oost-christelijke kunst in de ruimste zin van het begrip. Dit zowel initiërend als coördinerend. Zonder zich daarbij te binden aan, of te beperken tot enige religieuze richting.

De "Stichting ODIGIA-Instituut voor Oost-Christelijke Kunst" werd, zoals de akte vermeldt, in 1993 gesticht, toen voor een UNESCO Project een officiële status van het advies-instituut nodig was. Odigia's belangrijkste taak werd toen ook het vastleggen en voortzetten van wetenschappelijk onderzoek en de daaruit voortvloeiende documentatie, waarmee haar voorlopers sinds 1968 actief waren.
Duizenden beschrijvingen van ikonen worden door Odigia gearchiveerd, nagenoeg alle met inmiddels gedigitaliseerd beeld. Odigia is ook de initiator van een mondiale standaardisering van namen en begrippen in de ikonenkunst, waaraan in de toekomst alle collecties kunnen worden gekoppeld en 'doorzocht'.
Daarbij verenigt de bewondering en liefde voor ikonen haar met een grote kring van Vrienden, die door hun donaties het werk van Odigia mogelijk maken. De Stichting is (fiscaal) erkend als "Algemeen Nut beogende Instelling".
Het zijn dan ook die Vrienden die, als vrijwilliger, de vele taken van Odigia uitvoeren. De Stichting heeft geen gehonoreerde medewerkers. Ook de staf en het bestuur bestaan uit vrijwilligers (enkelen voor 7 dagen per week).
Van 1995 tot 2005 heeft Odigia in Den Haag het eerste echte, specifieke ikonenmuseum in Nederland in stand kunnen houden. Midden in het centrum in een complex van 2500 mr2, met expositiezalen, vrienden-foyer, museumwinkel, kantoren, bibliotheek, beeldarchief, restauratieatelier en fotostudio. Verkoop van de panden aan een projectontwikkelaar en bestemming als appartementencomplex verdreef het Ikonenmuseum. Maar ook zonder verjaagd te zijn door het kapitaal, zou het museum - zonder kapitaal en zonder subsidies - niet meer vol te houden zijn.

Zoals elders reeds gesteld, heeft Odigia haar pionierstaak als Ikonenmuseum nu verricht. Anderen - met betere financiële mogelijkheden en met subsidies - zetten die taak voort. Het Ikonenmuseum in Kampen als eerste en anderen zullen wellicht volgen.

Odigia wacht een grotere publieke taak: het IKONYON. Een virtueel museum, waarbij uw beeldscherm de toegang is tot een rijke keuze uit de duizenden, door het Odigia-Instituut geselecteerde ikonen en hun uitgebreide toelichtingen. Vooral ikonen in Nederlands bezit, maar geplaatst in de historie van het 'aanbeden beeld'.

Met de opkomst van het Internet is de presentatie van de Stichting Odigia verschoven van museaal naar digitaal. Dagelijks komen vragen over ikonen binnen die - niet alleen aan de Vrienden-Donateurs, maar aan alle belangstellenden - worden beantwoord.
Odigia blijft nu via het beeldscherm en de printer vraagbaak voor en adviseur aan de particuliere belangstellenden. Als stimulans en promotor voor een toenemend aantal activiteiten in Nederland en daarbuiten. Met één doel: het bevorderen van de belangstelling en kennis van de ikonenkunst, haar historische oorsprong en ontwikkeling, haar schoonheid en haar religies overstijgende diepmenselijke boodschap.
Daarbij staat Odigia boven alle 'partijen'.

Odigia hoopt de 'internetter' in de toekomst nog veel te kunnen bieden op de Site waar zij u nu mocht verwelkomen.

 
De Stichting Vrienden voor de Orthodoxe Kunst, een van de actiefste vriendenkringen rond de ikonen, vond haar oorsprong in De Wijenburgh, het in 1973 geopende ikonencentrum in Echteld in de Betuwe. Toen in 1982 de economische crisis ook de kunsthandel deed schudden en wankelen moest ook het - meer op idealen dan op verstandige commercie gebaseerde - ikonencentrum in Kasteel De Wijenburgh haar poort sluiten. Een tegenslag voor de vaste kring van ikonenvrienden, die zo vaak hadden genoten van de toen zo geprezen gastvrijheid en van de warmte van de ikonen. Deze trouwe groep liefhebbers en ikonenverzamelaars was in de loop der jaren flink gegroeid en had zich verenigd in de 'Stichting De Wijenburgh'. Na het trieste lot van De Wijenburgh paste die naam niet meer en werd gekozen voor: 'Stichting Vrienden van de Orthodoxe Kunst'. In Kasteel Hernen werd een gastvrij huis gevonden bij de A.A. Brediusstichting. Daar genieten de Vrienden van de Orthodoxe Kunst van een boeiend programma rond de door hen zo bewonderde ikonenkunst. Naast 7 lezingen per jaar wordt ieder jaar een groepsreis georganiseerd naar landen, plaatsen, kerken en musea die tot de bakermat van de orthodox-christelijke kunst horen. Het programma sluit perfect aan bij de vele activiteiten die de A.A. Bredius Stichting zelf ontplooit. (Zie daar.)

 
De naam van de Vereniging van Orthodoxen spreekt voor zich. Het is een overkoepelende organisatie voor het bevorderen van contacten tussen orthodoxe gelovigen van alle "Byzantijnse jurisdicties" in Nerderland, zoals de Griekse, Russische, Servische e.a. Voor de Grieks-orthodoxe kerken in Nederland vindt u, via Google, ook een link op het woord "Orthodoxie", vervolgens dan via 'Griekse Orthodoxie' en daarna via de toeristische 'Griekse Gids'. De Grieks Orthodoxe kerken in Nederland staan daar vermeld ná België.